॥ तुकोबाची अभंगवाणी ॥
************************************
॥अभंगवाणी॥
************************************
॥१॥ते॥२५१॥
************************************
॥मंगलाचरण॥
॥१॥
समचरणदृष्टि विटेवरी साजिरी । तेथें माझी हरी वृत्ति राहो ॥1॥
आणीक न लगे मायिक पदार्थ । तेथें माझें आर्त्त नको देवा ॥ध्रु.॥
ब्रह्मादिक पदें दुःखाची शिराणी । तेथें दुश्चित झणी जडों देसी ॥2॥
तुका ह्मणे त्याचें कळलें आह्मां वर्म । जे जे कर्मधर्म नाशवंत॥3॥
2
सुंदर तें ध्यान उभे विटेवरी । कर कटावरी ठेवूनियां ॥1॥
तुळसीचे हार गळां कासे पीतांबर । आवडे निरंतर तें चि रूप ॥ध्रु.॥
मकरकुंडलें तळपती श्रवणीं । कंठीं कौस्तुभमणि विराजित ॥2॥
तुका ह्मणे माझें हें चि सर्व सुख । पाहीन श्रीमुख आवडीनें ॥3॥
3
सदा माझे डोळे जडो तुझे मूताअ । रखुमाईच्या पती सोयरिया ॥1॥
गोड तुझें रूप गोड तुझें नाम । देईं मज प्रेम सर्व काळ ॥ध्रु.॥
विठो माउलिये हा चि वर देईं । संचरोनि राहीं हृदयामाजी ॥2॥
तुका ह्मणे कांहीं न मागे आणीक । तुझे पायीं सुख सर्व आहे ॥3॥
4
राजस सुकुमार मदनाचा पुतळा । रविशशिकळा लोपलिया ॥1॥
कस्तुरीमळवट चंदनाची उटी । रुळे माळ कंठीं वैजयंती ॥ध्रु.॥
मुगुट कुंडले श्रीमुख शोभलें । सुखाचें ओतलें सकळ ही ॥2॥
कासे सोनसळा पांघरे पाटोळा । घननीळ सांवळा बाइयानो ॥3॥
सकळ ही तुह्मी व्हा गे एकीसवा । तुका ह्मणे जीवा धीर नाहीं॥4॥
5
कर कटावरी तुळसीच्या माळा । ऐसें रूप डोळां दावीं हरी ॥1॥
ठेविले चरण दोन्ही विटेवरी । ऐसें रूप हरी दावीं डोळां ॥ध्रु.॥
कटीं पीतांबर कास मिरवली । दाखवीं वहिली ऐसी मूर्ती ॥2॥
गरुडपारावरी उभा राहिलासी । आठवें मानसीं तें चि रूप ॥3॥
झुरोनी पांजरा होऊं पाहें आतां । येईं पंढरीनाथा भेटावया ॥4॥
तुका ह्मणे माझी पुरवावी आस । विनंती उदास करूं नये ॥5॥
6
गरुडाचें वारिकें कासे पीतांबर । सांवळें मनोहर कैं देखेन ॥1॥
बरवया बरवंटा घनमेघ सांवळा । वैजयंतीमाळा गळां शोभे ॥ध्रु.॥
मुगुट माथां कोटि सूर्यांचा झळाळ । कौस्तुभ निर्मळ शोभे कंठीं ॥2॥
ओतींव श्रीमुख सुखाचें सकळ । वामांगीं वेल्हाळ रखुमादेवी ॥3॥
उद्धव अक्रूर उभे दोहींकडे । वणिऩती पवाडे सनकादिक ॥4॥
तुका ह्मणे नव्हे आणिकांसारिखा । तो चि माझा सखा पांडुरंग ॥5॥
॥6॥
विराण्या - अभंग 25 7
वाळो जन मज ह्मणोत शिंदळी । परि हा वनमाळी न विसंबें ॥1॥
सांडूनि लौकिक जालियें उदास । नाहीं भय आस जीवित्वाची ॥2॥
नाइकें वचन बोलतां या लोकां । ह्मणे जालों तुका हरिरता ॥3॥
8
आधिल्या भ्रतारें काम नव्हे पुरा । ह्मणोनि व्यभिचारा टेकलियें ॥1॥
रात्रंदिस मज पाहिजे जवळी । क्षण त्यानिराळी न गमे घडी ॥2॥
नाम गोष्टी माझी सोय सांडा आतां । रातलें अनंता तुका ह्मणे ॥3॥
9
हाचि नेम आतां न फिरें माघारी । बैसलें शेजारीं गोविंदाचे ॥1॥
घररिघी जालें पट्टराणी बळें । वरिलें सांवळें परब्रह्म ॥2॥
बळियाचा अंगसंग जाला आतां । नाहीं भय चिंता तुका ह्मणे ॥3॥
10
नाहीं काम माझें काज तुह्मांसवें । होतें गुप्त ठावें केलें आतां ॥1॥
व्यभिचार माझा पडिला ठाउका । न सर ती लोकांमाजी जालें ॥2॥
न धरावा लोभ कांहीं मजविशीं । जालें देवपिशी तुका ह्मणे॥3॥
11
विसरले कुळ आपुला आचार । पती भावे दीर घर सोय ॥1॥
सांडिला लौकिक लाज भय चिंता । रातलें अनंता चित्त माझें ॥2॥
मज आतां कोणी आळवाल झणी । तुका ह्मणे कानीं बहिरी जालें ॥3॥
12
न देखें न बोलें नाइकें आणीक । बैसला हा एक हरि चित्तीं ॥1॥
सासुरें माहेर मज नाहीं कोणी । एक केलें दोन्ही मिळोनियां॥2॥
आळ आला होता आह्मी भांडखोरी । तुका ह्मणे खरी केली मात ॥3॥
13
दुजा ऐंसा कोण बळी आहे आतां । हरि या अनंता पासूनिया ॥1॥
बिळयाच्या आह्मी जालों बिळवंता । करूं सर्व सत्ता सर्वांवरी ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी जिवाच्या उदारा । जालों प्रीतिकरा गोविंदासी ॥3॥
14
क्षणभरी आह्मी सोसिलें वाईट । साधिलें अवीट निजसुख ॥1॥
सांडी मांडी मागें केल्या भरोवरी । अधिक चि परी दुःखाचिया ॥2॥
तुका ह्मणे येणें जाणें नाहीं आतां । राहिलों अनंताचिये पायीं ॥3॥
15
आह्मां आह्मी आतां वडील धाकुटीं । नाहीं पाठीं पोटीं कोणी दुजें ॥1॥
फावला एकांत एकविध भाव । हरि आह्मांसवें सर्व भोगी ॥2॥
तुका ह्मणे अंगसंग एके ठायीं । असों जेथें नाहीं दुजें कोणी ॥3॥
16
सर्व सुख आह्मी भोगूं सर्व काळ । तोडियेलें जाळ मोहपाश ॥1॥
याचसाठी सांडियेले भरतार । रातलों या परपुरुषाशीं ॥2॥
तुका ह्मणे आतां गर्भ नये धरूं । औषध जें करूं फळ नव्हे ॥3॥
17
एका जिवें आतां जिणें जालें दोहीं । वेगळीक कांहीं नव्हे आतां ॥1॥
नारायणा आह्मां नाहीं वेगळीक । पुरविली हे भाक सांभाळिली ॥2॥
तुका ह्मणे जालें सायासाचें फळ । सरली ते वेळ काळ दोन्ही ॥3॥
18
हासों रुसों आतां वाढवूं आवडी । अंतरींची गोडी अवीट ते ॥1॥
सेवासुखें करूं विनोदवचन । आह्मी नारायण एकाएकीं ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी जालों उदासीन । आपुल्या आधीन केला पति ॥3॥
19
मजसवें आतां येऊं नका कोणी । सासुरवासिनी बाइयानो ॥1॥
न साहवे तुह्मां या जनाची कूट । बोलती वाइऩट ओखटें तें ॥2॥
तुका ह्मणे जालों उदास मोकळ्या । विचरों गोवळ्यासवें आह्मी ॥3॥
20
शिकविलें तुह्मीं तें राहे तोंवरी । मज आणि हरी वियोग तों ॥1॥
प्रसंगीं या नाहीं देहाची भावना । तेथें या वचना कोण मानी ॥2॥
तुका ह्मणे चित्तीं बैसला अनंत । दिसों नेदी नित्य अनित्य तें ॥3॥
21
सांगतों तें तुह्मीं अइकावें कानीं । आमुचे नाचणीं नाचूं नका ॥1॥
जोंवरी या तुह्मां मागिलांची आस । तोंवरी उदास होऊं नका ॥2॥
तुका ह्मणे काय वांयांविण धिंद । पति ना गोविंद दोन्ही नाहीं ॥3॥
22
आजिवरी तुह्मां आह्मां नेणपण । कौतुकें खेळणें संग होता ॥1॥
आतां अनावर जालें अगुणाची । करूं नये तें चि करीं सुखें ॥2॥
तुका ह्मणे आतां बुडविलीं दोन्ही । कुळें एक मनीं नारायण ॥3॥
23
सासुरियां वीट आला भरतारा । इकडे माहेरा स्वभावें चि ॥1॥
सांडवर कोणी न धरिती हातीं । प्रारब्धाची गति भोगूं आतां ॥2॥
न व्हावी ते जाली आमुची भंडाई । तुका ह्मणे काई लाजों आतां ॥3॥
24
मरणाही आधीं राहिलों मरोनी । मग केलें मनीं होतें तैसें ॥1॥
आतां तुह्मी पाहा आमुचें नवल । नका वेचूं बोल वांयांविण ॥2॥
तुका ह्मणे तुह्मी भयाभीत नारी । कैसे संग सरी तुह्मां आह्मां ॥3॥
25
परपुरुषाचें सुख भोगे तरी । उतरोनि करीं घ्यावें सीस ॥1॥
संवसारा आगी आपुलेनि हातें । लावूनि मागुतें पाहूं नये ॥2॥
तुका ह्मणे व्हावें तयापरी धीट । पतंग हा नीट दीपासोई ॥3॥
26
अइकाल परी ऐसें नव्हे बाई । न संडा या सोई भ्रताराची ॥1॥
नव्हे आराणुक लौकिकापासून । आपुल्या आपण गोविलें तें ॥2॥
तुका ह्मणे मन कराल कठीण । त्या या निवडोन मजपाशीं ॥3॥
27
आहांच वाहांच आंत वरी दोन्ही । न लगा गडणी आह्मां तैशा ॥1॥
भेऊं नये तेथें भेडसावूं कोणा । आवरूनि मना बंद द्यावा ॥2॥
तुका ह्मणे कांहीं अभ्यासावांचुनी । नव्हे हे करणी भलतीची ॥3॥
28
बहुतांच्या आह्मी न मिळों मतासी । कोणी कैसी कैसी भावनेच्या ॥1॥
विचार करितां वांयां जाय काळ । लटिकें तें मूळ फजितीचें ॥2॥
तुका ह्मणे तुह्मी करा घटापटा । नका जाऊं वाटा आमुचिया ॥3॥
29
त्याचें सुख नाहीं आलें अनुभवा । कठिण हें जिवा तोंचिवरी ॥1॥
मागिलांचे दुःख लागों नेदी अंगा । अंतर हें संगा नेदी पुढें ॥2॥
तुका ह्मणे सर्वविशीं हा संपन्न । जाणती महिमान श्रुति ऐसें ॥3॥
30
न राहे रसना बोलतां आवडी । पायीं दिली बुडी माझ्या मनें ॥1॥
मानेल त्या तुह्मी अइका स्वभावें । मी तों माझ्याभावें अनुसरलें ॥2॥
तुका ह्मणे तुह्मीं फिरावें बहुतीं । माझी तों हे गती जाली आतां ॥3॥
31
न बोलतां तुह्मां कळों न ये गुज । ह्मणउनी लाज सांडियेली ॥1॥
आतां तुह्मां पुढें जोडीतसें हात । नका कोणी अंत पाहों माझा ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी बैसलों शेजारीं । करील तें हरी पाहों आतां ॥3॥
॥25॥
32
नये जरी तुज मधुर उत्तर । दिधला सुस्वर नाहीं देवें ॥1॥
नाहीं तयाविण भुकेला विठ्ठल । येइल तैसा बोल रामकृष्ण ॥ध्रु.॥
देवापाशीं मागें आवडीची भक्ति । विश्वासेंशीं प्रीति भावबळें ॥2॥
तुका ह्मणे मना सांगतों विचार । धरावा निर्धार दिसेंदिस ॥3॥
33
सावध जालों सावध जालों । हरिच्या आलों जागरणा ॥1॥
तेथें वैष्णवांचे भार । जयजयकार गर्जतसे ॥ध्रु.॥
पळोनियां गेली झोप । होतें पाप आड तें ॥2॥
तुका ह्मणे त्या ठाया । ओल छाया कृपेची ॥3॥
34
आपुलिया हिता जो असे जागता । धन्य माता पिता तयाचिया ॥1॥
कुळीं कन्यापुत्र होतीं जीं सात्त्विक । तयाचा हरिख वाटे देवा ॥ध्रु.॥
गीता भागवत करिती श्रवण । आणीक चिंतन विठोबाचें ॥2॥
तुका ह्मणे मज घडो त्याची सेवा । तरी माझ्या दैवा पार नाहीं ॥3॥
35
अंतरींची घेतो गोडी । पाहे जोडी भावाची ॥1॥
देव सोयरा देव सोयरा । देव सोयरा दीनाचा ॥ध्रु.॥
आपुल्या वैभवें । शृंगारावें निर्मळ ॥2॥
तुका ह्मणे जेवी सवें । प्रेम द्यावें प्रीतीचें ॥3॥
36
सुखें वोळंब दावी गोहा । माझें दुःख नेणा पाहा ॥1॥
आवडीचा मारिला वेडा । होय होय कैसा ह्मणे भिडा ॥ध्रु.॥
निपट मज न चले अन्न । पायली गहूं सांजा तीन ॥2॥
गेले वारीं तुह्मीं आणिली साकर । सातदी गेली साडेदहा शेर ॥3॥
अखंड मज पोटाची व्यथा । दुधभात साकर तूप पथ्या ॥4॥
दो पाहरा मज लहरी येती। शुद्ध नाहीं पडे सुपती ॥5॥
नीज नये घाली फुलें । जवळीं न साहती मुलें ॥6॥
अंगी चंदन लावितें भाळीं । सदा शूळ माझे कपाळीं ॥7॥
हाड गळोनि आलें मास । माझें दुःख तुह्मां नेणवे कैसें ॥8॥
तुका ह्मणे जिता गाढव केला । मेलियावरि नरका नेला ॥9॥
37
पावलें पावलें तुझें आह्मां सर्व । दुजा नको भाव होऊं देऊं ॥1॥
जेथें तेथें तुझीं च पाउलें । त्रिभुवन संचलें विठ्ठला गा ॥ध्रु.॥
भेदाभेदमतें भ्रमाचे संवाद । आह्मां नको वाद त्यांशीं देऊं ॥2॥
तुका ह्मणे अणु तुजविण नाहीं । नभाहूनि पाहीं वाढ आहे ॥3॥
38
वंदूं चरणरज सेवूं उष्टावळी । पूर्वकर्मा होळी करुनी सांडूं ॥1॥
अमुप हे गांठीं बांधूं भांडवल । अनाथा विठ्ठल आह्मां जोगा ॥ध्रु.॥
अवघे होती लाभ एका या चिंतनें । नामसंकीर्तनें गोविंदाच्या ॥2॥
जन्ममरणाच्या खुंटतील खेपा । होईल हा सोपा सिद्ध पंथ ॥3॥
गेले पुढें त्यांचा शोधीत मारग । चला जाऊं माग घेत आह्मी ॥4॥
तुका ह्मणे घालूं जीवपणा चिरा । जाऊं त्या माहेरा निजाचिया॥5॥
39
जेविले ते संत मागें उष्टावळी । अवघ्या पत्रावळी करुनी झाडा ॥1॥
सोवळ्या ओंवळ्या राहिलों निराळा । पासूनि सकळां अवघ्यां दुरीं ॥ध्रु.॥
परें परतें मज न लागे सांगावें । हें तों देवें बरें शिकविलें ॥2॥
दुसऱ्यातें आह्मी नाहीं आतळत । जाणोनि संकेत उभा असे ॥3॥
येथें कोणीं कांहीं न धरावी शंका । मज चाड एका भोजनाची ॥4॥
लांचावला तुका मारितसे झड । पुरविलें कोड नारायणें ॥5॥
40
देवाच्या प्रसादें करा रे भोजन । व्हाल कोण कोण अधिकारी ते ॥1॥
ब्रह्मादिकांसि हें दुर्लभ उिच्छष्ट । नका मानूं वीट ब्रह्मरसीं ॥ध्रु.॥
अवघियां पुरतें वोसंडलें पात्र । अधिकार सर्वत्र आहे येथें ॥2॥
इच्छादानी येथें वळला समर्थ । अवघें चि आर्त पुरवितो ॥3॥
सरे येथें ऐसें नाहीं कदाकाळीं । पुढती वाटे कवळीं घ्यावें ऐसें ॥4॥
तुका ह्मणे पाक लक्षुमीच्या हातें । कामारीसांगातें निरुपम॥5॥
41
अवगुणांचे हातीं । आहे अवघी फजीती ॥1॥
नाहीं पात्रासवें चाड । प्रमाण तें फिकें गोड ॥ध्रु.॥
विष तांब्या वाटी । भरली लावूं नये होटीं ॥2॥
तुका ह्मणे भाव । शुद्ध बरा सोंग वाव ॥3॥
42
हरीच्या जागरणा । जातां कां रे नये मना ॥1॥
कोठें पाहासील तुटी । आयुष्य वेचे फुकासाटीं ॥ध्रु.॥
ज्यांची तुज गुंती । ते तों मोकलिती अंतीं ॥2॥
तुका ह्मणे बरा । लाभ काय तो विचारा ॥3॥
43
धर्माची तूं मूर्ती । पाप पुण्य तुझे हातीं ॥1॥
मज सोडवीं दातारा । कर्मापासूनि दुस्तरा ॥ध्रु.॥
करिसी अंगीकार । तरी काय माझा भार ॥2॥
जिवींच्या जीवना । तुका ह्मणे नारायणा ॥3॥
44
ब्रह्मादिक जया लाभासि ठेंगणे । बळिये आह्मी भले शरणागत ॥1॥
कामनेच्या त्यागें भजनाचा लाभ । जाला पद्मनाभ सेवाॠणी ॥ध्रु.॥
कामधेनूचिया क्षीरा पार नाहीं । इच्छेचिये वाही वरुषावे ॥2॥
बैसलिये ठायीं लागलें भरतें । त्रिपुटीवरतें भेदी ऐसें ॥3॥
हरि नाहीं आह्मां विष्णुदासां जगीं । नारायण अंगीं विसावला ॥4॥
तुका ह्मणे बहु लाटे हें भोजन । नाहीं रिता कोण राहत राहों ॥5॥
45
दुजें खंडे तरी । उरला तो अवघा हरि ॥ आपणाबाहेरी। न लगे ठाव धुंडावा ॥1॥
इतुलें जाणावया जाणा । कोंडें तरी मनें मना ॥ पारधीच्या खुणा । जाणतें चि साधावे ॥ध्रु.॥
देह आधीं काय खरा । देहसंबंधपसारा ॥ बुजगावणें चोरा । रक्षणसें भासतें ॥2॥
तुका करी जागा । नको चाचपूं वाउगा ॥ आहेसि तूं आगा। अंगीं डोळे उघडी ॥3॥
46
विष्णुमय जग वैष्णवांचा धर्म । भेदाभेदभ्रम अमंगळ ॥1॥
अइका जी तुह्मी भक्त भागवत । कराल तें हित सत्य करा ॥ध्रु.॥
कोणा ही जिवाचा न घडो मत्सर । वर्म सर्वेश्वरपूजनाचें ॥2॥
तुका ह्मणे एका देहाचे अवयव । सुख दुःख जीव भोग पावे ॥3॥
47
आह्मी जरी आस । जालों टाकोनि उदास ॥1॥
आतां कोण भय धरी । पुढें मरणाचें हरी ॥ध्रु.॥
भलते ठायीं पडों । देह तुरंगीं हा चढो ॥2॥
तुमचें तुह्मांपासीं । आह्मी आहों जैसीं तैसीं ॥3॥
गेले मानामान । सुखदुःखाचें खंडन ॥4॥
तुका ह्मणे चित्तीं। नाहीं वागवीत खंती ॥5॥
48
निंदी कोणी मारी । वंदी कोणी पूजा करी ॥1॥
मज हें ही नाहीं तें ही नाहीं । वेगळा दोहीं पासुनी ॥ध्रु.॥
देहभोग भोगें घडे। जें जें जोडे तें बरें ॥2॥
अवघें पावे नारायणीं । जनार्दनीं तुक्याचें ॥3॥
49
जन विजन जालें आह्मां । विठ्ठलनामा प्रमाणें ॥1॥
पाहें तिकडे बापमाय । विठ्ठल आहे रखुमाई ॥ध्रु.॥
वन पट्टण एकभाव। अवघा ठाव सरता जाला ॥2॥
आठव नाहीं सुखदुःखा । नाचे तुका कौतुकें ॥3॥
50
हिरा ठेवितां ऐरणीं । वांचे मारितां जो घणीं ॥1॥
तोचि मोल पावे खरा । करणीचा होय चुरा ॥ध्रु.॥
मोहरा होय तोचि अंगें। सूत न जळे ज्याचे संगें ॥2॥
तुका ह्मणे तोचि संत । सोसी जगाचे आघात ॥3॥
51
आलिंगनें घडे । मोक्ष सायुज्यता जोडे ॥1॥
ऐसा संताचा महिमा । जाली बोलायाची सीमा ॥ध्रु.॥
तीर्थे पर्वकाळ । अवघीं पायांपें सकळ ॥2॥
तुका ह्मणे देवा । त्यांची केली पावे सेवा ॥3॥
52
माझिया मीपणा । जाला यावरी उगाणा ॥1॥
भोगी त्यागी पांडुरंग । त्यानें वसविलें अंग ॥ध्रु.॥
टाळिलें निमित्त । फार थोडें घात हित ॥2॥
यावें कामावरी । तुका ह्मणे नाहीं उरी ॥3॥
53
सकळ चिंतामणी शरीर । जरी जाय अहंकार आशा समूळ ॥
निंदा हिंसा नाहीं कपट देहबुद्धि । निर्मळ स्फटिक जैसा ॥1॥
मोक्षाचें तीर्थ न लगे वाराणसी । येती तयापासीं अवघीं जनें॥
तीर्थांसी तीर्थ जाला तो चि एक । मोक्ष तेणें दर्शनें ॥ध्रु.॥
मन शुद्ध तया काय करिसी माळा । मंडित सकळा भूषणांसी ॥
हरिच्या गुणें गर्जताती सदा । आनंद तया मानसीं ॥2॥
तन मन धन दिलें पुरुषोत्तमा । आशा नाहीं कवणाची ॥
तुका ह्मणे तो परिसाहूनि आगळा । काय महिमा वर्णूं त्याची ॥3॥
54
आहे तें सकळ कृष्णा चि अर्पण । न कळतां मन दुजें भावी ॥1॥
ह्मणउनी पाठी लागतील भूतें । येती गवसीत पांचजणें ॥ध्रु.॥
ज्याचे त्या वंचलें आठव न होतां । दंड या निमित्ताकारणें हा ॥2॥
तुका ह्मणे काळें चेंपियेला गळा । मी मी वेळोवेळा करीतसे ॥3॥
55
महारासि सिवे । कोपे ब्राह्मण तो नव्हे ॥1॥
तया प्रायश्चित्त कांहीं । देहत्याग करितां नाहीं ॥ध्रु.॥
नातळे चांडाळ । त्याचा अंतरीं विटाळ ॥2॥
ज्याचा संग चित्तीं । तुका ह्मणे तो त्या याती ॥3॥
56
तेलनीशीं रुसला वेडा । रागें कोरडें खातो भिडा ॥1॥
आपुलें हित आपण पाही । संकोच तो न धरी कांहीं ॥ध्रु.॥
नावडे लोकां टाकिला गोहो । बोडिले डोकें सांडिला मोहो ॥2॥
शेजारणीच्या गेली रागें ।कुत-यांनी घर भरिलें मागें ॥3॥
पिसारागें भाजिलें घर । नागविलें तें नेणे फार ॥4॥
तुका ह्मणे वांच्या रागें । फेडिलें सावलें देखिलें जगें ॥5॥
57
मज दास करी त्यांचा । संतदासांच्या दासांचा ॥1॥
मग होत कल्पवरी । सुखें गर्भवास हरी ॥ध्रु.॥
नीचवृत्तिकाम । परी मुखीं तुझें नाम ॥2॥
तुका ह्मणे सेवे । माझे संकल्प वेचावे ॥3॥
58
सदा तळमळ । चित्ताचिये हळहळ ॥1॥
त्याचें दर्शन न व्हावें । शव असतां तो जिवे ॥ध्रु.॥
कुशब्दाची घाणी । अमंगळविली वाणी ॥2॥
नेणे शब्द पर । तुका ह्मणे परउपकार ॥3॥
59
जया नाहीं नेम एकादशीव्रत । जाणावें तें प्रेत शव लोकीं ॥1॥
त्याचें वय नित्य काळ लेखीताहे । रागें दात खाय कराकरा ॥ध्रु.॥
जयाचिये द्वारीं तुळसीवृंदावन । नाहीं तें स्मशान गृह जाणां ॥2॥
जये कुळीं नाहीं एक ही वैष्णव । त्याचा बुडे भवनदीतापा ॥3॥
विठोबाचें नाम नुच्चारी जें तोंड । प्रत्यक्ष तें कुंड रजकाचें ॥4॥
तुका ह्मणे त्याचे काष्ठ हातपाय । कीर्तना नव जाय हरीचिया ॥5॥
60
आह्मी सदैव सुडके । जवळीं येतां चोर धाके ॥ जाऊं पुडी भिकें । कुतरीं घर राखती ॥1॥
नांदणूक ऐसी सांगा । नाहीं तरी वांयां भागा ॥ थोरपण अंगा । तरी ऐसें आणावें ॥ध्रु.॥
अक्षय साचार । केलें सायासांनी घर ॥ एरंडसिंवार । दुजा भार न साहती ॥2॥
धन कण घरोघरीं । पोट भरे भिकेवरी ॥ जतन तीं करी । कोणगुरें वासरें ॥3॥
जाली सकळ निश्चिंती । भांडवल शेण माती । झळझळीत भिंती । वृंदावनें तुळसीचीं ॥4॥
तुका ह्मणे देवा । अवघा निरविला हेवा ॥ कुटुंबाची सेवा । तो चि करी आमुच्या ॥5॥
61
पराविया नारी माउलीसमान । मानिलिया धन काय वेचे ॥1॥
न करितां परनिंदा द्रव्य अभिलाष । काय तुमचें यास वेचे सांगा ॥ध्रु.॥
बैसलिये ठायी ह्मणतां रामराम । काय होय श्रम ऐसें सांगा ॥2॥
संताचे वचनीं मानितां विश्वास । काय तुमचें यास वेचे सांगा ॥3॥
खरें बोलतां कोण लागती सायास । काय वेचे यास ऐसें सांगा ॥4॥
तुका ह्मणे देव जोडे याचसाटीं । आणीक ते आटी न लगे कांहीं ॥5॥
62
शुद्धबीजा पोटीं । फळें रसाळ गोमटीं ॥1॥
मुखीं अमृताची वाणी । देह वेचावा कारणीं ॥ध्रु.॥
सर्वांगीं निर्मळ । चित्त जैसें गंगाजळ ॥2॥
तुका ह्मणे जाती । ताप दर्शनें विश्रांती ॥3॥
63
चित्त समाधानें । तरी विष वाटे सोनें ॥1॥
बहु खोटा अतिशय । जाणां भले सांगों काय ॥ध्रु.॥
मनाच्या तळमळें । चंदनें ही अंग पोळे ॥2॥
तुका ह्मणे दुजा । उपचार पीडा पूजा ॥3॥
64
परिमळ ह्मूण चोळूं नये फूल । खाऊं नये मूल आवडतें ॥1॥
मोतियाचें पाणी चाखूं नये स्वाद । यंत्र भेदुनि नाद पाहूं नये ॥2॥
कर्मफळ ह्मणुनी इच्छूं नये काम । तुका ह्मणे वर्म दावूं लोकां ॥3॥
65
माया तें चि ब्रह्म ब्रह्म तेंचि माया । अंग आणि छाया तया परी ॥1॥
तोडितां न तुटे सारितां निराळी । लोटांगणांतळीं हारपते ॥ध्रु.॥
दुजें नाहीं तेथें बळ कोणासाठीं । आणिक ते आटी विचाराची ॥2॥
तुका ह्मणे उंच वाढे उंचपणें । ठेंगणीं लवणें जैसीं तैसीं ॥3॥
66
दुर्जनासि करी साहे । तो ही दंड हे लाहे ॥1॥
शिंदळीच्या कुंटणी वाटा । संग खोटा खोट्याचा ॥ध्रु.॥
येर येरा कांचणी भेटे। आगी उठे तेथूनी ॥2॥
तुका ह्मणे कापूं नाकें । पुढें आणिकें शिकविती ॥3॥
67
वृत्ति भूमि राज्य द्रव्य उपाजिऩती । जाणा त्या निश्चितीं देव नाहीं ॥1॥
भाडेकरी वाहे पाठीवरी भार । अंतरींचें सार लाभ नाहीं ॥ध्रु.॥
देवपूजेवरी ठेवूनियां मन । पाषाणा पाषाण पूजी लोभें ॥2॥
तुका ह्मणे फळ चिंतिती आदरें । लाघव हे चार शिंदळीचे ॥3॥
68
पवित्र सोंवळीं । एक तीं च भूमंडळीं ॥1॥
ज्यांचा आवडता देव । अखंडित प्रेमभाव ॥ध्रु.॥
तीं च भाग्यवंतें । सरतीं पुरतीं धनवित्तें ॥2॥
तुका ह्मणे देवा । त्यांची केल्या पावे सेवा ॥3॥
69
आशाबद्ध जन । काय जाणे नारायण ॥1॥
करी इंद्रियांची सेवा । पाहे आवडीचा हेवा ॥ध्रु.॥
भ्रमलें चावळे । तैसें उचित न कळे ॥2॥
तुका ह्मणे विषें । अन्न नाशियलें जैसें ॥3॥
70
ढेकरें जेवण दिसे साचें । नाहीं तरि काचें कुंथाकुंथी ॥1॥
हे ही बोल ते ही बोल । कोरडे फोल रुचीविण ॥ध्रु.॥
गव्हांचिया होती परी । फके वरी खाऊं नये ॥2॥
तुकां ह्मणे असे हातींचें कांकण । तयासी दर्पण विल्हाळक ॥3॥
71
करावी ते पूजा मनें चि उत्तम । लौकिकाचें काम काय असे ॥1॥
कळावें तयासि कळे अंतरींचें । कारण तें साचें साचा अंगीं ॥ध्रु.॥
अतिशया अंतीं लाभ किंवा घात । फळ देतें चित्त बीजा ऐसें ॥2॥
तुका ह्मणे जेणें राहे समाधान । ऐसें तें भजन पार पावी ॥3॥
72
एकादशीव्रत सोमवार न करिती । कोण त्यांची गति होइल नेणों ॥1॥
काय करूं बहु वाटे तळमळ । आंधळीं सकळ बहिर्मुख ॥ध्रु.॥
हरिहरां नाहीं बोटभरी वाती । कोण त्यांची गति होईल नेणों ॥2॥
तुका ह्मणे नाहीं नारायणीं प्रीति । कोण त्यांची गति होइल नेणों ॥3॥
73
नव्हे आराणूक संवसारा हातीं । सर्वकाळ चित्तीं हा चि धंदा ॥1॥
देवधर्म सांदीं पडिला सकळ । विषयीं गोंधळ गाजतसे ॥ध्रु. ॥
रात्रि दीस न पुरे कुटुंबाचें समाधान । दुर्लभ दर्शन ईश्वराचें ॥2॥
तुका ह्मणे आत्महत्या रे घातकी । थोर होते चुकी नारायणीं ॥3॥
74
स्मशान ते भूमि प्रेतरूप जन । सेवाभक्तिहीन ग्रामवासी ॥1॥
भरतील पोट श्वानाचिया परी । विस्त दिली घरीं यमदूतां ॥ध्रु.॥
अपूज्य लिंग तेथें अतित न घे थारा । ऐसी वस्ती चोरां कंटकांची ॥2॥
तुका ह्मणे नाहीं ठावी स्थिति मती । यमाची निश्चिती कुळवाडी ॥3॥
75
आहाकटा त्याचे करिती पितर । वंशीं दुराचार पुत्र जाला ॥1॥
गळे चि ना गर्भ नव्हे चि कां वांज । माता त्याची लाजलावा पापी ॥ध्रु. ॥
परपीडें परद्वारीं सावधान । सादर चि मन अभाग्याचें ॥2॥
न मिळतां निंदा चाहडी उपवास । संग्रहाचे दोष सकळ ही ॥3॥
परउपकार पुण्य त्या वावडें । विषाचें तें कीडें दुग्धीं मरे ॥4॥
तुका ह्मणे विटाळाची च तो मूर्ति । दया क्षमा शांति नातळे त्या ॥5॥
76
श्वान शीघ्रकोपी । आपणा घातकर पापी ॥1॥
नाहीं भीड आणि धीर । उपदेश न जिरे क्षीर ॥ध्रु. ॥
माणसांसि भुंके । विजातीनें द्यावे थुंके ॥2॥
तुका ह्मणे चित्त । मळिण करा तें फजित ॥3॥
77
देखोनि हरखली अंड । पुत्र जाला ह्मणे रांड ॥ तंव तो जाला भांड । चाहाड चोर शिंदळ ॥1॥
जाय तिकडे पीडी लोकां। जोडी भांडवल थुंका ॥ थोर जाला चुका । वर कां नाहीं घातली ॥ध्रु.॥
भूमि कांपे त्याच्या भारें । कुंभपाकाचीं शरीरें ॥निष्ठ‍उत्तरें। पापदृष्टी मळिणचित्त ॥2॥
दुराचारी तो चांडाळ । पाप सांगातें विटाळ । तुका ह्मणे खळ । ह्मणोनियां निषिद्ध तो ॥3॥
78
नेणें गाणें कंठ नाहीं हा सुस्वर । घालूं तुज भार पांडुरंगा ॥1॥
नेणें राग वेळ काळ घात मात । तुझे पायीं चित्त ठेवीं देवा ॥2॥
तुका ह्मणे मज चाड नाहीं जना । तुज नारायणा वांचूनिया॥3॥
79
माझी पाठ करा कवी । उट लावी दारोदार ॥1॥
तंव तया पारखी सिव । लाजे ठाव सांडितां ॥ध्रु. ॥
उष्टावळी करूनि जमा । कुंथुनि प्रेमा आणितसे ॥2॥
तुका ह्मणे बाहेरमुदी । आहा च गोविंदीं न सरती ॥3॥
80
उपाधीच्या नांवें घेतला सिंतोडा । नेदूं आतां पीडा आतळों ते ॥1॥
काशासाठीं हात भरूनि धुवावे । चालतिया गोवे मारगासि ॥ध्रु. ॥
काय नाहीं देवें करूनि ठेविलें । असें तें आपुलें ते ते ठायीं ॥2॥
तुका ह्मणे जेव्हां गेला अहंकार । तेव्हां आपपर बोळविले ॥3॥
81
योगाचें तें भाग्य क्षमा । आधीं दमा इंद्रियें ॥1॥
अवघीं भाग्यें येती घरा । देव सोयरा जालिया ॥ध्रु. ॥
मिरासीचें ह्मूण सेत। नाहीं देत पीक उगें ॥2॥
तुका ह्मणे उचित जाणां । उगीं सिणा काशाला ॥3॥
82
न ये नेत्रां जळ । नाहीं अंतरीं कळवळ ॥1॥
तों हे चावटीचे बोल । जन रंजवणें फोल ॥ध्रु. ॥
न फळे उत्तर । नाहीं स्वामी जों सादर ॥2॥
तुका ह्मणे भेटी । जंव नाहीं दृष्टादृष्टी ॥3॥
83
बाईल सवासिण आई । आपण पितरांचे ठायीं ॥1॥
थोर वेच जाला नष्टा । अवघ्या अपसव्य चेष्टा ॥ध्रु. ॥
विषयांचे चरवणीं । केली आयुष्याची गाळणी ॥2॥
तुका ह्मणे लंडा । नाहीं दया देव धोंडा ॥3॥
84
दानें कांपे हात । नाव तेविशीं मात ॥1॥
कथी चावटीचे बोल । हिंग क्षीरीं मिथ्या फोल ॥ध्रु.॥
न वजती पाप । तीर्था ह्मणे वेचूं काय ॥2॥
तुका ह्मणे मनीं नाहीं । न ये आकारातें कांहीं ॥3॥
85
वळितें जें गाई । त्यासि फार लागे काई ॥1॥
निवे भावाच्या उत्तरीं । भलते एके धणी वरी ॥ध्रु.॥
न लगती प्रकार । कांहीं मानाचा आदर ॥2॥
सांडी थोरपणा । तुका ह्मणे सवें दीना ॥3॥
86
मैत्र केले महा बळी । कामा न येती अंतकाळीं ॥1॥
आधीं घे रे रामनाम । सामा भरीं हा उत्तम ॥ध्रु.॥
नाहीं तरी यम । दांत खातो करकरा ॥2॥
धन मेळविलें कोडी । काळ घेतल्या न सोडी ॥3॥
कामा न ये हा परिवार । सैन्य लोक बहु फार ॥4॥
तंववरि मिरविसी बळ । जंव आला नाहीं काळ ॥5॥
तुका ह्मणे बापा । चुकवीं चौ-याशींच्या खेपा ॥6॥
87
कानडीनें केला म-हाटा भ्रतार । एकाचें उत्तर एका न ये ॥1॥
तैसें मज नको करूं कमळापति । देई या संगति सज्जनांची ॥ध्रु.॥
तिनें पाचारिलें इल बा ह्मणोन । येरु पळे आण जाली आतां ॥2॥
तुका ह्मणे येर येरा जें विच्छिन्न । तेथें वाढे सीण सुखा पोटीं ॥3॥
88
सुख पाहतां जवापाडें । दुःख पर्वता एवढें ॥1॥
धरीं धरीं आठवण । मानीं संताचें वचन ॥ध्रु.॥
नेलें रात्रीनें तें अर्धें । बाळपण जराव्याधें ॥2॥
तुका ह्मणे पुढा । घाणा जुंती जसी मूढा ॥3॥
89
बोलायाचा त्यासीं । नको संबंध मानसीं ॥1॥
जया घडली संतनिंदा । तुज विसरूनि गोविंदा ॥ध्रु.॥
जळो त्याचें तोंड। नको दृष्टीपुढें भांड ॥2॥
तुका ह्मणे देवा । तया दुरी मज ठेवा ॥3॥
90
तीळ जाळिले तांदुळ । काम क्रोधे तैसे चि खळ ॥1॥
कां रे सिणलासी वाउगा । न भजतां पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
मानदंभासाठीं। केली अक्षरांची आटी ॥2॥
तप करूनि तीर्थाटन । वाढविला अभिमान ॥3॥
वांटिलें तें धन । केली अहंता जतन ॥4॥
तुका ह्मणे चुकलें वर्म । केला अवघा चि अधर्म ॥5॥
91
संवसारतापें तापलों मी देवा । करितां या सेवा कुटुंबाची ॥1॥
ह्मणऊनी तुझे आठविले पाय । ये वो माझे माय पांडुरंगे ॥ध्रु.॥
बहुतां जन्मींचा जालों भारवाही । सुटिजे हें नाहीं वर्म ठावें ॥2॥
वेढियेलों चोरीं अंतर्बाह्यात्कारीं । कणव न करी कोणी माझी ॥3॥
बहु पांगविलों बहु नागविलों । बहु दिवस जालों कासाविस ॥4॥
तुका ह्मणे आतां धांव घाली वेगीं । ब्रीद तुझें जगीं दीननाथा ॥5॥
92
भक्तॠणी देव बोलती पुराणें । निर्धार वचनें साच करीं ॥1॥
मागें काय जाणों अइकिली वार्त्ता । कबिर सातें जातां घडिया वांटी ॥ध्रु.॥
माघारिया धन आणिलें घरासि । न घे केला त्यासि त्याग तेणें ॥2॥
नामदेवाचिया घरासि आणिलें । तेणें लुटविलें द्विजां हातीं ॥3॥
प्रत्यक्षासि काय द्यावें हें प्रमाण । व्यंकोबाचें ॠण फेडियेलें ॥4॥
बीज दळोनियां केली आराधना । लागे नारायणा पेरणें तें ॥5॥
तुका ह्मणे नाहीं जयासि निर्धार । नाडला साचार तो चि एक ॥6॥
93
भोगें घडे त्याग । त्यागें अंगा येती भोग ॥1॥
ऐसें उफराटें वर्म । धर्मा अंगीं च अधर्म ॥ध्रु.॥
देव अंतरे तें पाप । खोटे उगवा संकल्प ॥2॥
तुका ह्मणे भीड खोटी । लाभ विचारावा पोटीं ॥3॥
94
भोरप्यानें सोंग पालटिलें वरी । ध्यान धरी मत्स्या जैसें ॥1॥
टिळे माळा मैंद मुद्रा लावी अंगीं । देखों नेदि जगीं फांसे जैसे ॥ध्रु.॥
ढीवर या मत्स्या चारा घाली जैसा । भीतरील फांसा कळों नेदी ॥2॥
खाटिक हा स्नेहवादें पशु पाळी । कापावया नळी तया साठीं ॥3॥
तुका ह्मणे तैसा भला मी लोकांत । परी तूं कृपावंत पांडुरंगा ॥4॥
95
गेली वीरसरी । मग त्यासि रांड मारी ॥1॥
मग नये तैसी सत्ता । गेली मागील आणितां ॥ध्रु.॥
भंगलिया चित्ता । न ये काशानें सांदितां ॥2॥
तुका ह्मणे धीर । भंगलिया पाठीं कीर ॥3॥
96
युक्ताहार न लगे आणिक साधनें । अल्प नारायणें दाखविलें ॥1॥
कलियुगामाजी करावें कीर्तन । तेणें नारायण देइल भेटी ॥ध्रु.॥
न लगे हा लौकिक सांडावा वेव्हार । घ्यावें वनांतर भस्म दंड ॥2॥
तुका ह्मणे मज आणि उपाव । दिसती ते वाव नामाविण ॥3॥
97
कंठीं कृष्णमणी । नाहीं अशुभ ते वाणी ॥1॥
हो का नर अथवा नारी । रांड तयें नावें खरी ॥ध्रु.॥
नाहीं हातीं दान । शूरपणाचें कांकण ॥2॥
वाळियेली संतीं । केली बोडोनि फजिती ॥3॥
तुका ह्मणे ताळा । नाहीं त्याची अवकळा ॥4॥
98
माया ब्रह्म ऐसें ह्मणती धर्मठक । आपणासरिसे लोक नागविले ॥1॥
विषयीं लंपट शिकवी कुविद्या । मनामागें नांद्या होऊनि फिरे ॥ध्रु.॥
करुनी खातां पाक जिरे सुरण राई । करितां अतित्याई दुःख पावे ॥2॥
औषध द्यावया चाळविलें बाळा । दावूनियां गुळा दृष्टीपुढें ॥3॥
तरावया आधीं शोधा वेदवाणी । वांजट बोलणीं वारा त्यांचीं ॥4॥
तुका ह्मणे जयां पिंडाचें पाळण। न घडे नारायणभेट तयां ॥5॥
99
मृगजळ दिसे साचपणा ऐसें । खोटियाचें पिसें ऊर फोडी ॥1॥
जाणोन कां करा आपुलाले घात । विचारा रे हित लवलाहीं ॥ध्रु.॥
संचित सांगातीं बोळवणें सवें । आचरलें द्यावें फळ तेणें ॥2॥
तुका ह्मणे शेखी श्मशान तोंवरी । संबंध गोवरी अंगीं सवें ॥3॥
100
गौळीयाची ताकपिरें । कोण पोरें चांगलीं ॥1॥
येवढा त्यांचा छंद देवा । काय सेवा भक्ती ते ॥ध्रु.॥
काय उपास पडिले होते । कण्याभोंवते विदुराच्या ॥2॥
तुका ह्मणे कुब्जा दासी । रूपरासी हीनकळा ॥3॥
101
आतां तरी पुढें हा चि उपदेश । नका करूं नाश आयुष्याचा ॥1॥
सकळांच्या पायां माझें दंडवत । आपुलालें चित्त शुद्ध करा ॥ध्रु.॥
हित तें करावे देवाचें चिंतन । करूनियां मन एकविध ॥2॥
तुका ह्मणे लाभ होय तो व्यापार । करा काय फार शिकवावें ॥3॥
102
भक्ताविण देवा । कैंचें रूप घडे सेवा ॥1॥
शोभविलें येर येरां । सोनें एके ठायीं हिरा ॥ध्रु.॥
देवाविण भक्ता । कोण देता निष्कामता ॥2॥
तुका ह्मणे बाळ । माता जैसें स्नेहजाळ ॥3॥
103
विश्वाचा जनिता । ह्मणे यशोदेसि माता ॥1॥
ऐसा भक्तांचा अंकित । लागे तैसी लावी प्रीत ॥ध्रु.॥
निष्काम निराळा। गोपी लावियेल्या चाळा ॥2॥
तुका ह्मणे आलें । रूपा अव्यक्त चांगलें ॥3॥
104
काय दिनकरा । केला कोंबड्यानें खरा ॥1॥
कां हो ऐसा संत ठेवा । भार माझे माथां देवा ॥ध्रु.॥
आडविलें दासीं । तरि कां मरती उपवासी ॥2॥
तुका ह्मणे हातीं । कळा सकळ अनंतीं ॥3॥
105
जेवितां ही घरी । नाक हागतिया परी ॥1॥
ऐसियाचा करी चाळा । आपुली च अवकळा ॥ध्रु.॥
सांडावें मांडावें । काय ऐसें नाहीं ठावें ॥2॥
तुका ह्मणे करी । ताका दुधा एक सरी ॥3॥
106
हो का पुत्र पत्नी बंधु । त्यांचा तोडावा संबंधु ॥1॥
कळों आलें खट्याळसें । शिवों नये लिंपों दोषें ॥ध्रु.॥
फोडावें मडकें। मेलें लेखीं घायें एकें ॥2॥
तुका ह्मणे त्यागें । विण चुकीजेना भोगें ॥3॥
107
व्याल्याविण करी शोभनतांतडी । चार ते गधडी करीतसे ॥1॥
कासया पाल्हाळ आणिकांचे देखी । सांगतां नव्हे सुखी साखरेसि ॥ध्रु.॥
कुंथाच्या ढेकरें न देवेल पुष्टी । रूप दावी कष्टी मिळण वरी ॥2॥
तुका ह्मणे अरे वाचाळ हो ऐका । अनुभवेंविण नका वाव घेऊं ॥3॥
108
जेणें घडे नारायणीं अंतराय । होत बाप माय वर्जावीं तीं ॥1॥
येर िप्रया पुत्र धना कोण लेखा । करिती तीं दुःखा पात्र शत्रु ॥ध्रु.॥
प्रल्हादें जनक बिभीषणें बंधु । राज्य माता निंदु भरतें केली ॥2॥
तुका ह्मणे सर्व धर्म हरिचे पाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥3॥
109
मान अपमान गोवे । अवघे गुंडूनी ठेवावे ॥1॥
हें चि देवाचें दर्शन । सदा राहे समाधान ॥ध्रु.॥
शांतीची वसती । तेथें खुंटे काळगती ॥2॥
आली ऊर्मी साहे । तुका ह्मणे थोडें आहे ॥3॥
110
थोडें आहे थोडें आहे । चित्त साहे जालिया ॥1॥
हर्षामर्ष नाहीं अंगीं । पांडुरंगीं सरलें तें ॥ध्रु.॥
अवघ्या साधनांचें सार। न लगे फार शोधावें ॥2॥
तुका ह्मणे लटिकें पाहें । सांडीं देह अभिमान ॥3॥
111
आतां उघडीं डोळे । जरी अद्यापि न कळे ॥ तरी मातेचिये खोळे । दगड आला पोटासि ॥1॥
मनुष्यदेहा ऐसा निध। साधिली ते साधे सिद्ध ॥ करूनि प्रबोध । संत पार उतरले ॥ध्रु.॥
नाव चंद्रभागे तीरीं । उभी पुंडलीकाचे द्वारीं ॥ कट धरूनियां करीं । उभाउभी पालवी ॥2॥
तुका ह्मणे फुकासाठीं । पायीं घातली या मिठी ॥ होतो उठाउठी । लवकरी च उतार ॥3॥
112
न करीं संग राहें रे निश्चळ । लागों नेदीं मळ ममतेचा ॥1॥
या नांवें अद्वैत खरें ब्रह्मYाान । अनुभवावांचून बडबड ते ॥ध्रु.॥
इंिद्रयांचा जय वासनेचा क्षय । संकल्पा ही न ये वरी मन ॥2॥
तुका ह्मणे न ये जाणीव अंतरा । अंतरीं या थारा आनंदाचा ॥3॥
113
पंढरीचा महिमा । देतां आणीक उपमा ॥1॥
ऐसा ठाव नाहीं कोठें । देव उभाउभी भेटे ॥ध्रु.॥
आहेति सकळ । तीर्था काळें देती फळ ॥2॥
तुका ह्मणे पेठ । भूमिवरी हे वैकुंठ ॥3॥
114
तिथाअ धोंडा पाणी । देव रोकडा सज्जनीं ॥1॥
मिळालिया संतसंग । समपिऩतां भलें अंग ॥ध्रु.॥
तीथाअ भाव फळे । येथें आनाड तें वळे ॥2॥
तुका ह्मणे पाप । गेलें गेल्या कळे ताप ॥3॥
115
घेऊनियां चक्र गदा । हा चि धंदा करी तो ॥1॥
भक्त राखे पायापासीं । दुर्जनासी संहारी ॥ध्रु.॥
अव्यक्त तें आकारलें। रूपा आलें गुणवंत ॥2॥
तुका ह्मणे पुरवी इच्छा । जया तैसा विठ्ठल ॥3॥
116
देखोनि पुराणिकांची दाढी । रडे कास्फुंफ्दे नाक ओढी ॥1॥
प्रेम खरें दिसे जना । भिन्न अंतरीं भावना ॥ध्रु.॥
आवरितां नावरे । खुर आठवी नेवरे ॥2॥
बोलों नयें मुखावाटां । ह्मणे होतां ब्यांचा तोटा ॥3॥
दोन्ही सिंगें चारी पाय । खुणा दावी ह्मणे होय ॥4॥
मना आणितां बोकड । मेला त्याची चरफड ॥5॥
होता भाव पोटीं। मुखा आलासे शेवटीं ॥6॥
तुका ह्मणे कुडें । कळों येतें तें रोकडें ॥7॥
117
दुर्जनाची गंधी विष्ठेचिया परी । देखोनियां दुरी व्हावें तया ॥1॥
अइका हो तुह्मी मात हे सज्जन । करूं संघष्टन नये बोलों ॥ध्रु.॥
दुर्जनाचे अंगीं अखंड विटाळ । वाणी रजस्वला स्रवे तैशी ॥2॥
दुर्जनाचें भय धरावें त्यापरी । पिसाळलेवरी धांवे श्वान ॥3॥
दुर्जनाचा भला नव्हे अंगसंग । बोलिलासे त्याग देशाचा त्या ॥4॥
तुका ह्मणे किती सांगावें पृथक । अंग कुंभीपाक दुर्जनाचें ॥5॥
118
अतिवादी नव्हे शुद्ध या बीजाचा । ओळखा जातीचा अंत्यज तो ॥1॥
वेद श्रुति नाहीं ग्रंथ ज्या प्रमाण । श्रेष्ठाचें वचन न मानी जो ॥ध्रु.॥
तुका ह्मणे मद्यपानाचें मिष्टान्न । तैसा तो दुर्जन शिवों नये ॥2॥
119
शब्दा नाहीं धीर । ज्याची बुद्धि नाहीं स्थिर ॥1॥
त्याचें न व्हावे दर्शन । खळा पंगती भोजन ॥ध्रु.॥
संतास जो निंदी। अधम लोभासाठीं वंदी ॥2॥
तुका ह्मणे पोटीं । भाव अणीक जया होटीं ॥3॥
120
चोरें चोरातें करावा उपदेश । आपुला अभ्यास असेल तो ॥1॥
शिंदळीच्या मागें वेचितां पाउलें । होइऩल आपुलें तिच्या ऐसें ॥ध्रु.॥
तुका ह्मणे भितो पुढिलिया दत्ता । ह्मणऊनि चिंता उपजली ॥2॥
121
मांडवाच्या दारा । पुढें आणिला ह्मातारा ॥1॥
ह्मणे नवरी आणा रांड । जाळा नव-याचें तोंड ॥ध्रु.॥
समय न कळे । काय उपयोगीं ये वेळे ॥2॥
तुका ह्मणे खरा । येथूनिया दूर करा ॥3॥
122
कांहीं नित्यनेमाविण । अन्न खाय तो श्वान ॥ वांयां मनुष्यपण । भार वाहे तो वृषभ ॥1॥
त्याचा होय भूमी भार । नेणे यातीचा आचार ॥ जाला दावेदार । भोगवी अघोर पितरांसि ॥ध्रु.॥
अखंड अशुभ वाणी । खरें न बोले स्वप्नीं ॥ पापी तयाहुनी । आणीक नाहीं दुसरा ॥2॥
पोट पोसी एकला । भूतीं दया नाहीं ज्याला ॥ पाठीं लागे आल्या । अतिताचे दाराशीं ॥3॥
कांहीं संतांचे पूजन । न घडे तीर्थांचें भ्रमण ॥ यमाचा आंदण । सीण थोर पावेल ॥4॥
तुका ह्मणे त्यांनीं । मनुष्यपणा केली हानी । देवा विसरूनी । गेलीं ह्मणतां मी माझें ॥5॥
123
कन्या गो करी कथेचा विकरा । चांडाळ तो खरा तया नांवें ॥1॥
गुण अवगुण हे दोन्ही प्रमाण । यातिशीं कारण नाहीं देवा ॥2॥
आशाबद्ध नये करूं तें करिती । तुका ह्मणे जाती नरकामधीं ॥3॥
124
हरिहरां भेद । नाहीं करूं नये वाद ॥1॥
एक एकाचे हृदयीं । गोडी साखरेच्या ठायीं ॥ध्रु.॥
भेदकासी नाड । एक वेलांटी च आड ॥2॥
उजवें वामांग । तुका ह्मणे एक चि अंग ॥3॥
125
वक्त्या आधीं मान । गंध अक्षता पूजन । श्रोता यति जाला जाण । तरी त्या नाहीं उचित ॥1॥
शीर सर्वांगा प्रमाण । यथाविधि कर चरण । धर्माचें पाळण । सकळीं सत्य करावें ॥ध्रु.॥
पट्ट पुत्र सांभाळी । पिता त्याची आYाा पाळी । प्रमाण सकळीं । ते मर्यादा करावी ॥2॥
वरासनीं पाषाण । तो न मानावा सामान्य । येर उपकरणें । सोनियाचीं परी तीं नीच ॥3॥
सोनियाचा पैंजण । मुगुटमणि केला हीण । जयाचें कारण । तया ठायीं अळंकार ॥4॥
सेवका स्वामीसाठीं मान । त्याचें नाम त्याचें धन । तुका ह्मणे जाण। तुह्मी संत तदथाअ ॥5॥
126
घरीं रांडा पोरें मरती उपवासीं । सांगे लोकांपासीं थोरपण ॥1॥
नेऊनियां घरा दाखवावें काय । काळतोंडा जाय चुकावूनि ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी जाणों त्या प्रमाण । ठकावे हे जन तैसे नहों ॥3॥
जोहार - अभंग 3
127
मायबाप जोहार । सारा साधावया आलों वेसकर ॥1॥
मागील पुढील करा झाडा । नाहीं तरी खोडा घालिती जी ॥ध्रु.॥
फांकुं नका रुजू जालिया वांचून । सांगा जी कोण घरीं तीं धण्या ॥2॥
आजि मायबाप करा तडामोडी । उद्यां कोणी घडी राहेना हो ॥3॥
तुका ह्मणे कांहीं न चले ते बोली । अखरते सालीं झाडा घेती ॥4॥
128
येऊं द्या जी कांहीं वेसकरास । आंतून बाहेर वोजेचा घास ॥1॥
जों यावें तों हात चि रिता नाहीं । कधीं तरीं कांहीं द्यावें घ्यावें ॥2॥
तुका ह्मणे उद्यां लावीन ह्मनेरा । जे हे दारोदारांभोंवतीं फिरा ॥3॥
129
देती घेती परज गेली । घर खालीं करूनियां ॥1॥
धांवणियाचे न पडे हातीं । खादली राती काळोखी ॥ध्रु.॥
वघियांचे अवघें नेलें । काहीं ठेविलें नाहीं मागें ॥2॥
सोंग संपादुनि दाविला भाव । गेला आधीं माव वरि होती ॥3॥
घराकडे पाहूं नये सें चि जालें । अमानत केलें दिवाणांत ॥4॥
आतां तुका कोणा न लगे चि हातीं । जाली ते निश्चिती बोलों नये ॥5॥
॥3॥
130
शुकसनकादिकीं उभारिला बाहो । परिक्षितीला हो दिसां सातां ॥1॥
उठाउठी करी स्मरणाचा धांवा । धरवत देवा नाहीं धीर ॥ध्रु.॥
त्वरा जाली गरुड टाकियेला मागें । द्रौपदीच्या लागें नारायणें ॥2॥
तुका ह्मणे करी बहु च तांतडी । प्रेमाची आवडी लोभ फार ॥3॥
131
बोललों तें कांहीं तुमचिया हिता । वचन नेणतां क्षमा कीजे ॥1॥
वाट दावी तया न लगे रुसावें । अतित्याइऩ जीवें नाश पावे ॥ध्रु.॥
निंब दिला रोग तुटाया अंतरीं । पोभाळितां वरि आंत चरे ॥2॥
तुका ह्मणे हित देखण्यासि कळे । पडती आंधळे कूपा माजी ॥3॥
132
माकडें मुठीं धरिलें फुटाणे । गुंतले ते नेणे हात तेथें ॥1॥
काय तो तयाचा लेखावा अन्याय । हित नेणे काय आपुलें तें ॥ध्रु.॥
शुकें निळकेशीं गोवियेले पाय । विसरोनि जाय पक्ष दोन्ही ॥2॥
तुका ह्मणे एक ऐसे पशुजीव । न चले उपाव कांहीं तेथें ॥3॥
133
हरि तूं निष्ठ निर्गुण । नाहीं माया बहु कठिण । नव्हे तें करिसी आन । कवणें नाहीं केलें तें ॥1॥
घेऊनि हरिश्चंद्राचें वैभव । राज्य घोडे भाग्य सर्व । पुत्र पत्नी जीव । डोंबाघरीं वोपविलीं ॥ध्रु.॥
नळा दमयंतीचा योग । बिघडिला त्यांचा संग । ऐसें जाणे जग । पुराणें ही बोलती ॥2॥
राजा शिबी चक्रवर्ती । कृपाळु दया भूतीं । तुळविलें अंतीं । तुळें मास तयाचें ॥3॥
कर्ण भिडता समरंगणीं । बाणीं व्यापियेला रणीं । मागसी पाडोनी । तेथें दांत तयाचे ॥4॥
बळी सर्वस्वें उदार । जेणें उभारिला कर । करूनि काहार । तो पाताळीं घातला ॥5॥
िश्रयाळाच्या घरीं । धरणें मांडिलें मुरारी । मारविलें करीं । त्याचें बाळ त्याहातीं ॥6॥
तुज भावें जे भजती । त्यांच्या संसारा हे गति । ठाव नाहीं पुढती। तुका ह्मणे करिसी तें ॥7॥
134
चाल केलासी मोकळा । बोल विठ्ठल वेळोवेळां ॥1॥
तुज पापचि नाहीं ऐसें । नाम घेतां जवळीं वसे ॥ध्रु.॥
पंच पातकांच्या कोडी । नामें जळतां न लगे घडी ॥2॥
केलीं मागें नको राहों । तुज जमान आह्मी आहों ॥3॥
करीं तुज जीं करवती । आणिक नामें घेऊं किती ॥4॥
तुका ह्मणे काळा । रीग नाहीं निघती ज्वाळा ॥5॥
135
बाळ बापा ह्मणे काका । तरी तो कां निपराध ॥1॥
जैसा तैसा भाव गोड । पुरवी कोड विठ्ठल ॥ध्रु.॥
साकरेसि ह्मणतां धोंडा । तरी कां तोंडा न रुचे ॥2॥
तुका ह्मणे आरुष बोल । नव्हे फोल आहाच ॥3॥
136
चित्तीं नाहीं तें जवळीं असोनि काय । वत्स सांडी माय तेणें न्यायें ॥1॥
प्रीतीचा तो वायु गोड लागे मात । जरी जाय चित्त मिळोनियां ॥2॥
तुका ह्मणे अवघें फिकें भावाविण । मीठ नाहीं अन्न तेणें न्यायें ॥3॥
137
काय कशी करिती गंगा । भीतरिं चांगा नाहीं तो ॥1॥
अधणीं कुचर बाहेर तैसा । नये रसा पाकासि ॥ध्रु.॥
काय टिळे करिती माळा । भाव खळा नाहीं त्या ॥2॥
तुका ह्मणे प्रेमें विण । बोले भुंके अवघा शीण ॥3॥
138
शिंदळा साल्याचा नाहीं हा विश्वास । बाइऩल तो त्यास न विसंभे ॥1॥
दुष्ट बुद्धि चोरी करी निरंतर । तो ह्मणे इतर लोक तैसे ॥2॥
तुका ह्मणे जया चित्तीं जे वासना । तयाची भावना तयापरी ॥3॥
काला चेंडुफळी - अभंग 100
139
झेला रे झेला वरचेवर झेला । हातिचें गमावी तो पाठीं साहे टोला ॥1॥
त्रिगुणाचा चेंडू हातें झुगारी निराळा । वरिलिया मुखें मन लावी तेथें डोळा ॥ध्रु.॥
आगळा होऊनि धरी वरिचिया वरी। चपळ तो जिंके गां्ढ्य ठके येरझारीं ॥2॥
हातीं सांपडलें उभें बैसों नेदी कोणी । सोरीमागें सोरी घेती ओणवें करूनि ॥3॥
डाइप पडिलिया सोसी दुःखाचे डोंगर । पाठीवरी भार भोंवता ही उभा फेर ॥4॥
तुका ह्मणे सुख पाहे तयाचें आगळें । जिंकी तो हरवी कोणी एका तरी काळें ॥5॥
140
अझुनि कां थीर पोरा न ह्मणसी किर । धरुनियां धीर लाजे बुर निघाला ॥1॥
मोकळा होतासि कां रे पडिलासि डाइप । वरिलांचा भार आतां उतरेसा नाहीं ॥ध्रु.॥
मेळवूनि मेळा एकाएकीं दिली मिठी । कविळलें एक बहु बैसविलीं पाठीं ॥2॥
तळील तें वरी वरील तें येतें तळा । न सुटे तोंवरी येथें गुंतलिया खेळा ॥3॥
सांडितां ठाव पुढें सइऩल धरी हात । चढेल तो पडेल ऐसी ऐका रे मात ॥4॥
तुका ह्मणे किती आवरावे हात पाय । न खेळावें तोंच बरें वरी न ये डाय ॥5॥
कोडें - अभंग 2
141
कोडें रे कोडें ऐका हें कोडें । उगवूनि फार राहे गुंतोनियां थोडें ॥1॥
पुसतसे सांगा मी हें माझें ऐसें काइऩ ॥ रुसूं नका नुगवे तो झवे आपुली आइऩ ॥ध्रु.॥
सांगतों हें मूळ काहीं न धरावी खंती । ज्यालें ज्यवो मेलें मरो प्रारब्धा हातीं ॥2॥
तुका ह्मणे अभिमान सांडावा सकळीं । नये अंगावरी वांयां येऊं देऊं कळी ॥3॥
142
नुगवे तें उगवून सांगितलें भाइऩ । घालुनियां ताळा आतां शुद्ध राखा घाइऩ ॥1॥
आतां कांहीं नाहीं राहिलें । म्यां आपणा आपण पाहिलें ॥ध्रु.॥
कमाइऩस मोल येथें नका रीस मानू। निवडूं नये मज कोणा येथें वानूं ॥2॥
तुका ह्मणे पदोपदीं कान्हो वनमाळी । जयेजत मग सेवटिला एक वेळीं ॥3॥
143
हारस आनंदाचा । घोष करा हरिनामाचा । कोण हा दैवाचा । भाग पावे येथील ॥1॥
पुण्य पाहिजे बहुत । जन्मांतरींचें संचित । होइऩल करीत । आला अधिकारी तो ॥ध्रु.॥
काय पाहातां हे भाइऩ । हरुषें नाचा धरा घाइऩ । पोटभरी कांहीं । घेतां उरी कांहीं ठेवा ॥2॥
जें सुख दृष्टी आहे । तें च अंतरीं जो लाहे । तुका ह्मणे काय। किळकाळ तें बापुडें ॥3॥
144
अवघे गोपाळ ह्मणती या रे करूं काला । काय कोणाची सिदोरी ते पाहों द्या मला ।
नका कांहीं मागें पुढें रे ठेवूं खरें च बोला । वंची वंचला तो चि रे येथें भोवंडा त्याला ॥1॥
घेतल्या वांचून झाडा रे नेदी आपुलें कांहीं । एकां एक ग्वाही बहुत देती मोकळें नाहीं ।
ताक सांडी येर येर रे काला भात भाकरी दहीं । आलें घेतो मध्यें बैसला नाहीं आणवीत तें ही ॥ध्रु.॥
एका नाहीं धीर तांतडी दिल्या सोडोनि मोटा । एक सोडितील गाठी रे एक चालती वाटा ।
एक उभा भार वाहोनि पाहे उगाचि खोटा । एक ते करूनि आराले आतां ऐसें चि घाटा ॥2॥
एकीं िस्थराविल्या गाइऩ रे एक वळत्या देती । एकांच्या फांकल्या वोढाळा फेरे भोंवतीं घेती।
एकें चाराबोरा गुंतलीं नाहीं जीवन चित्तीं । एक एका चला ह्मणती एक हुंबरी घेती ॥3॥
एकीं एकें वाटा लाविलीं भोळीं नेणतीं मुलें । आपण घरींच गुंतले माळा नासिलीं फुलें ।
गांठीचें तें सोडूं नावडे खाय आइतें दिलें । सांपडलें वेठी वोढी रे भार वाहातां मेलें ॥4॥
एक ते माया गुंतले घरीं बहुत काम । वार्ता ही नाहीं तयाची तया कांहीं च ठावें
जैसें होतें शिळें संचित तैसें लागलें खावें । हातोहातीं गेलें वेचुनि मग पडिलें ठावें ॥5॥
एकीं हातीं पायीं पटे रे अंगीं लाविल्या राखा । एक ते सोलिव बोडके केली सपाट शिखा।
एक ते आळसी तळीं रे वरी वाढिल्या काखा । सिदोरी वांचून बुिद्ध रे केला अवघ्यां वाखा ॥6।
तुका ह्मणे आतां कान्होबा आह्मां वांटोनि द्यावें । आहे नाहीं आह्मांपाशीं तें तुज अवघें चि ठावें।
मोकलितां तुह्मी शरण आह्मी कवणासि जावें । कृपावंते कृपा केली रे पोट भरे तों खावें ॥7॥
145
बैसवुनि फेरी । गडियां मध्यभागीं हरी । अवघियांचें करी । समाधान सारिखें ॥1॥
पाहे तो देखे समोर । भोगी अवघे प्रकार । हरुषें झेली कर । कवळ मुखीं देती ते ॥ध्रु.॥
बोले बोलतिया सवें । देतील तें त्यांचें घ्यावें । एक एका ठावें । येर येरा अदृश्य ॥2॥
तुका ह्मणे देवा । बहु आवडीचा हेवा । कोणाचिया जीवा वाटों नेदी विषम ॥3॥
146
आह्मां निकट वासें । कळों आलें जैसें तैसें । नाहीं अनारीसें । कान्होबाचे अंतरीं ॥1॥
पीडती आपुल्या भावना । जैसी जयाची वासना । कर्माचा देखणा । पाहे लीळा कौतुक ॥ध्रु.॥
खेळ खेळे न पडे डाइप । ज्याचा भार त्याच्या ठायीं । कोणी पडतील डाइप । कोणी कोडीं उगवीती ॥2॥
तुका ह्मणे कवळ । हातीं घेऊनि गोपाळ । देतो ज्यांचें बळ । त्यांसि तैसा विभाग ॥3॥
147
काम सारूनि सकळ । आले अवघे गोपाळ । जाली आतां वेळ । ह्मणती आणा सिदो†या ॥1॥
देती आपुलाला झाडा। गाइऩ बैसविल्या वाडां । दोंदिल बोबडा । वांकडएाचा हरि मेळीं ॥ध्रु.॥
आपुलालिये आवडी । मुदा बांधल्या परवडी । निवडूनियां गोडी । हरि मेळवी त्यांत तें ॥2॥
भार वागविला खांदीं । नव्हती मिळाली जों मांदी । सकाळांचे संदी । वोझीं अवघीं उतरलीं ॥3॥
मागे जो तांतडी । त्यासि रागा येती गडी । तुझी कां रे कुडी । येथें मिथ्या भावना ॥4॥
एक एकाच्या संवादें । कैसे धाले ब्रह्मानंदें । तुका ह्मणे पदें । या रे वंदूं हरीचीं ॥5॥
148
यमुनें पाबळीं । गडियां बोले वनमाळी । आणा सिदो†या सकळी । काला करूं आजी ।
अवघें एके ठायीं । करूनि स्वाद त्याचा पाहीं । मजपाशीं आहे तें ही । तुह्मामाजी देतों ॥1॥
ह्मणती बरवें गोपाळ । ह्मणती बरवें गोपाळ । वाहाती सकळ । मोहरी पांवे आनंदें।
खडकीं सोडियेल्या मोटा । अवघा केला एकवटा । काला करूनियां वांटा । गडियां देतो हरि ॥ध्रु.॥
एकापुढें एक । घाली हात पसरी मुख । गोळा पांवे तया सुख । अधिक चि वाटे ।
ह्मणती गोड जालें । ह्मणती गोड जालें ।आणिक देइप । नाहीं पोट धालें ॥2॥
हात नेतो मुखापासीं । एर आशा तोंड वासी । खाय आपण तयासी । दावी वांकुलिया ।
देऊनियां मिठी। पळे लागतील पाठीं । धरूनि काढितील ओठीं । मुखामाजी खाती ॥3॥
ह्मणती ठकडा रे कान्हा। लावी घांसा भरी राणा । दुम करितो शहाणा । पाठोवाठीं तयाच्या ।
अवघियांचे खाय । कवळ कृष्णा माझी माय । सुरवर ह्मणती हाय हाय । सुखा अंतरलों ॥4॥
एक एका मारी । ढुंगा पाठी तोंडावरी। गोळा न साहवे हरि । ह्मणे पुरे आतां ।
येतो काकुलती । गोळा न साहवे श्रीपती । ह्मणे खेळों आतां नीती । सांगों आदरिलें ॥5॥
आनंदाचे फेरी । माजी घालुनियां हरी । एक घालिती हुंबरी । वाती सिंगें पांवे ।
वांकडे बोबडे । खुडे मुडे एक लुडे । कृष्णा आवडती पुढें । बहु भाविक ते ॥6॥
करी कवतुक । त्यांचें देखोनियां मुख । हरी वाटतसे सुख । खदखदां हांसे ।
एक एकाचें उिच्छष्ट । खातां न मानिती वीट । केलीं लाजतां ही धीट । आपुलिया संगें ॥7॥
नाहीं ज्याची गेली भुक । त्याचें पसरवितो मुख । अवघियां देतो सुख । सारिखें चि हरी ।
ह्मणती भला भला हरी । तुझी संगती रे बरी । आतां चाळविसी तरी । न वजों आणिकां सवें ॥8॥
गाइऩ विसरल्या चार । पक्षी श्वापदांचे भार। जालें यमुनेचें िस्थर । जळ वाहों ठेलें ।
देव पाहाती सकळ। मुखें घोटूनियां लाळ । धन्य ह्मणती गोपाळ । धिग जालों आह्मी॥9॥
ह्मणती कैसें करावें । ह्मणती कैसें करावें । यमुनाजळीं व्हावें । मत्स्य शेष घ्यावया ।
सुरवरांचे थाट । भरलें यमुनेचें तट । तंव अधिक ची होंट । मटमटां वाजवी ॥10॥
आनंदें सहित । क्रीडा करी गोपीनाथ । ह्मणती यमुनेंत हात । नका धुऊं कोणी ।
ह्मणती जाणे जीवीचें । ह्मणती जाणे जीवीचें । लाजे त्यास येथें कैचें । शेष कृष्णाचें । लाभ थोरिवे ॥11॥
धन्य दिवस काळ। आजी पावला गोपाळ । ह्मणती धालों रे सकळ । तुझिया नि हातें ।
मानवले गडी। एक एकांचे आवडी । दहीं खादलें परवडी । धणीवरी आजी ॥12॥
तुझा संग बरवा । नित्य आह्मां द्यावा । ऐसें करूनि जीवा। नित्य देवा चालावें ।
तंव ह्मणे वनमाळी । घ्यारे काठिया कांबळी। आतां जाऊं खेळीमेळीं । गाइऩ चारावया ॥13॥
तुका ह्मणे प्रेमें धालीं । कोणा न साहवे चाली । गाइऩ गोपाळांसि केली। आपण यांसरी ।
आजि जाला आनंद । आजि जाला आनंद । चाले परमानंद । सवें आह्मांसहित ॥14॥
149
या हो या चला जाऊं सकळा । पाहों हा सोहळा आजि वृंदावनींचा ॥1॥
वाइला गोपाळें वेणुनाद पडे कानीं । धीर नव्हे मनीं चित्त जालें चंचळ ॥ध्रु.॥
उरलें तें सांडा काम नका करूं गोवी। हे चि वेळ ठावी मज कृष्णभेटीची ॥2॥
निवतील डोळे याचें श्रीमुख पाहातां । बोलती तें आतां घरचीं सोसूं वाइऩट ॥3॥
कृष्णभेटीआड कांहीं नावडे आणीक । लाज तरी लोक मन जालें उदास ॥4॥
एकाएकीं चालियेल्या सादावीत सवें । तुका ह्मणे देवें रूपें केल्या तन्मय ॥5॥
फुगडएा - अभंग 2 150
फुगडी फू फुगडी घालितां उघडी राहे । लाज सांडोनि एक एकी पाहे ॥1॥
फुगडी गे अवघें मोडी गे । तरीच गोडी गे संसार तोडी गे ॥ध्रु.॥
मागें जें शिकली होतीस पोटीं । तें चि विचारूनि आतां उच्चारी ओठीं ॥2॥
त्रिगुणांची वेणी तुझे उडते पाठीं । सावरूनि धरी घाली मूळबंदीं गांठी ॥3॥
आगळें पाउल जिंके एकाएक । पावसी मान हे मानवती तिन्ही लोक ॥4॥
तुका ह्मणे तुजमजमध्यें एक भाव। सम तुकें बार घेऊं पावों उंच ठाव ॥5॥
151
फुगडी फू सवती माझे तूं । हागुनि भरलें धू तुझ्या ढुंगा तोंडावरि ॥1॥
फुगडी घेतां आली हरी । ऊठ जावो जगनोवरी ॥ध्रु.॥
हातपाय बेंबळ जाती । ढुंगण घोळितां लागे माती ॥2॥
सात पांच आणिल्या हरी । वांचुनी काय तगसी पोरी ॥3॥
सरला दम पांगले पाय । आझुनि वरी घोळिसी काय ॥4॥
तुका ह्मणे आझुन तरी । सांगितलें तें गधडी करी ॥5॥
॥2॥
लखोटा - अभंग 1
152
लये लये लखोटा । मूळबंदि कासोटा । भावा केलें साहें । आतां माझें पाहें ॥1॥
हातोहातीं गुंतली । जीवपणा मुकली। धीर माझा निका । सांडीं बोल फिका ॥2॥
अंगीकारी हरि । नको पडों फेरी । लाज धरीं भांडे । जग झोडी रांडे ॥3॥
बैस भावा पाठीं। ऐक माझ्या गोष्टी । केला सांडीं गोहो । येथें धरीं मोहो ॥4॥
पाठमोरा डोल । आवरी तें बोल । पांगलीस बाळा । पुढें अवकळा ॥5॥
आतां उभी ठायीं । उभाउभीं पाहीं । नको होऊं डुकरी । पुढें गाढव कुतरी ॥6॥
नामा केलें खरें । आपुलें म्या बरें। तुका ह्मणे येरी । पांगविल्या पोरी ॥7॥
हुंबरी - अभंग 1
153
तुशीं कोण घाली हुंबरी । साही पांगल्या अठरा चारी ॥ध्रु.॥
सहस्र मुखावरी हरी । शेष शिणविलें ॥1॥
चेंडुवासवें घातली उडी । नाथिला काळिया देऊनि बुडी ॥2॥
अशुद्ध पीतां करुणा नाहीं । तुवां माउशी ही मारियेली ॥3॥
रावणाचें घर बुडविलें सारें । त्याचीं रांडापोरें मारियेलीं ॥4॥
जाणो तो ठावा आहेसि आह्मां । तुवां आपुला मामा मारियेला ॥5॥
याशीं खेळतां नाश थोरू । तुकयास्वामी सारंगधरू ॥6॥
॥1॥
हमामा - अभंग 2
154
मशीं पोरा घे रे बार । तुझें बुजीन खालील द्वार ॥1॥
पोरा हमामा रे हमामा रे ॥ध्रु.॥
मशीं हमामा तूं घालीं । पोरा वरी सांभाळीं खालीं ॥2॥
तरी च मशीं बोल । पोरा जिव्हाळ्याची ओल ॥3॥
मशीं घेतां भास । जीवा मीतूंपणा नास ॥4॥
मज सवें खरा । पण जाऊं नेदी घरा ॥5॥
आमुचिये रंगीं । दुजें तगेना ये संगीं ॥6॥
तुक्यासवें भास । हरी जीवा करी नास ॥7॥
155
हमामा रे पोरा हमामा रे । हमामा घालितां ठकलें पोर। करी येरझार चौ-याशीची ॥1॥
पहिले पहारा रंगासि आलें । सोहं सोहं सें बार घेतलें । देखोनि गडी तें विसरलें । डाइपऩ पडिलें आपणची ॥ध्रु.॥
दुस-या पहारा महा आनंदें । हमामा घाली छंदछंदें। दिस वाडे तों गोड वाटे । परि पुढें नेणे पोर काय होतें तें ॥2॥
तिस-या पहारा घेतला बार । अहंपणे पाय न राहे स्थिर । सोस सोस करितां डाइप पडसी । सत्य जाणें हा निर्धार ॥3॥
चौथ्या पहारा हमामा । घालिसी कांपविसी हातपाय । सु-यापाटिलाचा पोर यम । त्याचे पडलीस डाइप ॥4॥
हमामा घालितां भ्याला तुका त्यानें सांडिली गडएाची सोइऩ । यादवांचा मूल एक विठोबा त्यासवें चारितो गाइऩ ॥5॥ ॥2॥
गाइऩ - अभंग 1 156
आह्मां घरीं एक गाय दुभता हे । पान्हा न समाये त्रिभुवनीं ॥1॥
वान ते सांवळी नांव ते श्रीधरा । चरे वसुंधरा चौदा भुवनें ॥ध्रु.॥
वत्स नाहीं माय भलत्या सवें जाय । कुर्वाळी तो लाहे भावभरणा ॥2॥
चहूं धारीं क्षीर वोळली अमुप । धाले सनकादिक सिद्ध मुनी ॥3॥
तुका ह्मणे माझी भूक तेथें काय । जोगाविते माय तिन्ही लोकां ॥4॥ ॥1॥
कांडण - अभंग 2 157
सिद्ध करूनियां ठेविलें कांडण । मज सांगातीण शुद्ध बुिद्ध गे ॥1॥
आठव हा धरीं मज जागें करीं । मागिले पाहारीं सेवटिचा गे ॥ध्रु.॥
सम तुकें घाव घालीं वो साजणी । मी तुजमिळणी जंव मिळें ॥2॥
एक कशी पाखडी दुसरी निवडी । निःशेष तिसडी ओज करी ॥3॥
सरलें कांडण पाकसििद्ध करी । मेळवण िक्षरीसाकरेचें ॥4॥
उद्धव अक्रूर बंधु दोघेजण । बाप नारायण जेवणार ॥5॥
तुका ह्मणे मज माहेरीं आवडी । ह्मणोनि तांतडी मूळ केलें ॥6॥
158
सावडीं कांडण ओवी नारायण । निवडे आपण भूस सार ॥1॥
मुसळ आधारीं आवरूनि धरीं । सांवरोनि थिरीं घाव घालीं ॥ध्रु.॥
वाजती कांकणें अनुहात गजरें । छंद माहियेरे गाऊं गीति ॥2॥
कांडिता कांडण नव्हे भाग शीण । तुजमजपण निवडे तों ॥3॥
तुका ह्मणे रूप उमटे आरिसा । पाक त्या सरिसा शुद्ध जाला ॥4॥
॥2॥
आडसण दळण - अभंग 1
159
शुद्धीचें सारोनि भरियेली पाळी । भरडोनि वोंगळी नाम केलें ॥1॥
आडसोनि शुद्ध करीं वो साजणी । सिद्ध कां पापिणी नासियेलें ॥ध्रु.॥
सुपीं तों चि पाहें धड उगटिलें । नव्हतां नासिलें जगझोडी ॥2॥
सुपीं तों चि आहे तुज तें आधीन । दिळल्या जेवण जैसें तैसें ॥3॥
सुपीं तों चि संग घेइप धडफुडी । एकसा गधडी नास केला ॥4॥
दिळतां आदळे तुज कां न कळे । काय गेले डोळे कान तुझे ॥5॥
सुपीं तों चि वोज न करितां सायास । पडसी सांदीस तुका ह्मणे ॥6॥
॥1॥
दळण - अभंग 1
160
शुद्ध दळणाचें सुख सांगों काइऩ । मानवित सइऩबाइऩ तुज ॥1॥
शुद्ध तें वळण लवकरी पावे । डोलवितां निवे अष्टांग तें ॥ध्रु.॥
शुद्ध हें जेवितां तन निवे मन । अल्प त्या इंधन बुडा लागे ॥2॥
शुद्ध त्याचा पाक सुचित चांगला । अविट तयाला नाश नाहीं ॥3॥
तुका ह्मणे शुद्ध आवडे सकळां । भ्रतार वेगळा न करी जीवें ॥4॥
॥1॥
161
उपजोनियां पुढती येऊं । काला खाऊं दहींभात ॥1॥
वैकुंठीं तों ऐसें नाहीं । कवळ कांहीं काल्याचें ॥ध्रु.॥
एकमेकां देऊं मुखीं । सुखीं घालूं हुंबरी ॥2॥
तुका ह्मणे वाळवंट । बरवें नीट उत्तम ॥3॥
162
याल तर या रे लागें । अवघे माझ्या मागें मागें ॥1॥
आजि देतों पोटभरी । पुरे ह्मणाल तोंवरी ॥ध्रु.॥
हळू हळू चला । कोणी कोणाशीं न बोला ॥2॥
तुका ह्मणे सांडा घाटे । तेणें नका भरूं पोटें ॥3॥
163
शिंकें लावियेलें दुरी । होतों तिघांचे मी वरी ॥1॥
तुह्मी व्हारे दोहींकडे । मुख पसरूनि गडे ॥ध्रु.॥
वाहाती त्या धारा। घ्यारे दोहींच्या कोंपरा ॥2॥
तुका ह्मणे हातीं टोका । अधिक उणें नेदी एका ॥3॥
164
पळाले ते भ्याड । त्यांसि येथें जाला नाड ॥1॥
धीट घेती धणीवरी । शिंकीं उतरितो हरी ॥ध्रु.॥
आपुलिया मतीं । पडलीं विचारीं तीं रितीं ॥2॥
तुका लागे घ्यारे पायां । कैं पावाल या ठाया ॥3॥
165
धालें मग पोट । केला गडएांनी बोभाट ॥1॥
ये रे ये रे नारायणा । बोलों अबोलण्या खुणा ॥ध्रु.॥
खांद्यावरी भार । तीं शिणती बहु फार ॥2॥
तुकयाच्या दातारें । नेलीं सुखी केलीं पोरें ॥3॥
166
पाहाती गौळणी । तंव पालथी दुधाणी ॥1॥
ह्मणती नंदाचिया पोरें । आजि चोरी केली खरें ॥ध्रु.॥
त्याविण हे नासी नव्हे दुसरिया ऐसी ॥2॥
सवें तुका मेळा । त्याणें अगुणा आणिला ॥3॥
167
आतां ऐसें करूं । दोघां धरूनियां मारूं ॥1॥
मग टाकिती हे खोडी । तोंडीं लागली ते गोडी ॥ध्रु.॥
कोंडूं घरामधीं । न बोलोनि जागों बुद्धी ॥2॥
बोलावितो देवा । तुका गडियांचा मेळावा ॥3॥
168
गडी गेले रडी । कान्हो नेदीस तूं चढी ॥1॥
आह्मी न खेळों न खेळों । आला भाव तुझा कळों ॥ध्रु.॥
न साहावे भार। बहु लागतो उशीर ॥2॥
तुका आला रागें । येऊं नेदी मागें मागें ॥3॥
हाल - अभंग 2 169
यमुनेतटीं मांडिला खेळ । ह्मणे गोपाळ गडियांसि ॥1॥
हाल महाहाल मांडा । वाउगी सांडा मोकळी ॥ध्रु.॥
नांवें ठेवूनि वांटा गडी । न वजे रडी मग कोणी ॥2॥
तुका ह्मणे कान्हो तिळतांदऑया । जिंके तो करी आपुला खेऑया ॥3॥
170
बळें डाइप न पडे हरी । बुिद्ध करी शाहणा तो ॥1॥
मोकळें देवा खेळों द्यावें । सम भावें सांपडावया ॥ध्रु.॥
येतो जातो वेळोवेळां । न कळे कळा सांपडती ॥2॥
तुका ह्मणे धरा ठायींच्या ठायीं । मिठी जीवीं पायीं घालुनियां ॥3॥
॥2॥
सुतुतू - अभंग 1 171
जीवशिवाच्या मांडूनि हाला । अहं सोहं दोन्ही भेडती भला ॥1॥
घाली सुतुतू फिरोनि पाही आपुणासि । पाही बिळया तो मागिला तुटी पुढिलासि ॥ध्रु.॥
खेिळया तो हाल सांभाळी । धुम घाली तो पडे पाताळीं ॥2॥
बिळया गांढएा तो चि खेळे । दम पुरे तो वेळोवेळां खेळे ॥3॥
हातीं पडे तो चि ढांग । दम पुरे तो खेिळया चांग ॥4॥
मागें पुढें पाहे तो जिंके । हातीं पडे तो चि आधार फिके ॥5॥
आपल्या बळें खळे रे भाइऩ । गडियाची सांडोनि सोइऩ ॥6॥
तुका ह्मणे मी खेिळया नव्हें । जिकडे पडें त्याचि सवें ॥7॥
॥1॥
172
अनंत ब्रह्मांडे उदरीं । हरि हा बाळक नंदा घरीं ॥1॥
नवल केव्हडें केव्हडें । न कळे कान्होबाचें कोडें ॥ध्रु.॥
पृथ्वी जेणें तृप्त केली । त्यासि यशोदा भोजन घाली ॥2॥
विश्वव्यापक कमळापती। त्यासि गौळणी कडिये घेती ॥3॥
तुका ह्मणे नटधारी। भोग भोगून ब्रह्मचारी ॥4॥
173
कृष्ण गोकुळीं जन्मला । दुष्टां चळकांप सुटला ॥1॥
होतां कृष्णाचा अवतार । आनंद करिती घरोघर ॥ध्रु.॥
प्रेम नाम वाचें गाती । सदा आनंदें नाचती ॥2॥
तुका ह्मणे हरती दोष । आनंदानें करिती घोष ॥3॥
174
मेळउनि सकळ गोपाळ । कांहीं करिती विचार ॥1॥
चला जाऊं चोरूं लोणी । आजि घेऊं चंद्रधणी । वेळ लावियेला अझुणी। एकाकरितां गडे हो ॥ध्रु.॥
वाट काढिली गोविंदीं । मागें गोपाळांची मांदी ॥2॥
अवघा चि वावरे । कळों नेदी कोणा फिरे ॥3॥
घर पाहोनि एकांताचें । नवविधा नवनीताचें ॥4॥
रिघे आपण भीतरी । पुरवी माथुलियाच्या हरी ॥5॥
बोलों नेदी ह्मणे स्थीर । खुणा दावी खा रे क्षीर ॥6॥
175
धन्य त्या गौळणी इंद्राच्या पूजनीं । नैवेद्य हिरोनि खातो कृष्ण ॥1॥
अरे कृष्णा इंद्र अमर इिच्छती । कोण तयांप्रति येइल आतां ॥2॥
तुका ह्मणे देव दाखवी विंदान । नैवेद्य खाऊन हासों लागे ॥3॥
176
तुह्मी गोपी बाळा मज कैशा नेणा । इंद्र अमरराणा म्यां चि केला ॥1॥
इंद्र चंद्र सूर्य ब्रह्मा तिन्ही लोक । माझे सकळीक यम धर्म ॥ध्रु.॥
मजपासूनिया जाले जीव शिव । देवांचा ही देव मी च कृष्ण ॥2॥
तुका ह्मणे त्यांसी बोले नारायण । व्यर्थ मी पाषाण जन्मा आलों ॥3॥
177
कां रे गमाविल्या गाइऩ । आली वळती तुझी जाइऩ । मागें जालें काइऩ । एका तें का नेणसी ॥1॥
केलास फजित । मागें पुढें ही बहुत । लाज नाहीं नित्य । नित्य दंड पावतां ॥ध्रु.॥
वोला खोडा खिळ गाढी । ऐसा कोण तये काढी । धांवेल का पाडी । तुझी आधीं वोढाळा ॥2॥
चाल धांवें । मी ही येतों तुजसवें । तुका ह्मणे जंव । तेथें नाहीं पावली ॥3॥
178
काय या संतांचे मानूं उपकार । मज निरंतर जागविती ॥1॥
काय देवा यांसि व्हावें उतराइऩ । ठेवितां हा पायीं जीव थोडा ॥ध्रु.॥
सहज बोलणें हित उपदेश । करूनि सायास शिकविती ॥2॥
तुका ह्मणे वत्स धेनुचिया चित्तीं । तैसें मज येती सांभािळत ॥3॥
179
कंठीं धरिला कृष्णमणी । अवघा जनीं प्रकाश ॥1॥
काला वांटूं एकमेकां । वैष्णवा निका संभ्रम ॥ध्रु.॥
वांकुलिया ब्रह्मादिकां । उत्तम लोकां दाखवूं ॥2॥
तुका ह्मणे भूमंडळीं । आह्मी बळी वीर गाडे ॥3॥
180
कवळाचिया सुखें । परब्रह्म जालें गोरखें । हात गोऊनि खाय मुखें । बोटासांदी लोणचें ॥1॥
कोण जाणे तेथें । कोण लाभ कां तें । ब्रह्मादिकां दुर्लभ ॥ध्रु.॥
घाली हमामा हुंबरी । पांवा वाजवी छंदें मोहरी । गोपाळांचे फेरी । हरि छंदें नाचतसे ॥2॥
काय नव्हतें त्या घरीं खावया । रिघे लोणी चोरावया । तुका ह्मणे सवें तया । आह्मी ही सोंकलों ॥3॥
181
कान्होबा आतां तुह्मी आह्मी च गडे । कोणाकडे जाऊं नेदूं ॥1॥
वाहीन तुझी भारशिदोरी । वळतीवरी येऊं नेदीं ॥ध्रु.॥
ढवळे गाइऩचें दूध काढूं । एकएकल्यां ठोंबे मारूं ॥2॥
तुका ह्मणे टोकवूं त्यांला । जे तुझ्या बोला मानीत ना ॥3॥
182
बहु काळीं बहु काळी । आह्मी देवाचीं गोवळीं ॥1॥
नाहीं विटों देत भात । जेऊं बेसवी सांगातें ॥ध्रु.॥
बहु काळें बहु काळें । माझें पांघरे कांबळें ॥2॥
तुका ह्मणे नाहीं नाहीं । त्याचें आमचें सें कांहीं ॥3॥
183
बहु बरा बहु बरा । यासांगातें मिळे चारा ॥1॥
ह्मणोनि जीवेंसाठीं । घेतली कान्होबाची पाठी ॥ध्रु.॥
बरवा बरवा दिसे । समागम याचा निमिषें ॥2॥
पुढती पुढती तुका । सोंकला सोंकवितो लोकां ॥3॥
184
घेती पाण्यासी हुंबरी । त्यांचें समाधान करी ॥1॥
ऐशी गोपाळांची सवे । जाती तिकडे मागें धांवे ॥ध्रु.॥
िस्थरावली गंगा । पांगविली ह्मणे उगा ॥2॥
मोहरी पांवा काठी । तुका ह्मणे यांजसाठी ॥3॥
185
वळी गाइऩ धांवे घरा । आमच्या करी येरझारा ॥1॥
नांव घेतां तो जवळी । बहु भला कान्हो बळी ॥ध्रु.॥
नेदी पडों उणें पुरें। ह्मणे अवघें चि बरें ॥2॥
तुका ह्मणे चित्ता । वाटे न व्हावा परता ॥3॥
186
ह्मणती धालों धणीवरी । आतां न लगे शिदोरी । नये क्षणभरी । आतां यासि विसंबों ॥1॥
चाल चाल रे कान्होबा खेळ मांडूं रानीं । बैसवूं गोठणीं गाइऩ जमा करूनि ॥ध्रु.॥
न लगे जावें घरा। चुकलिया येरझारा । सज्जन सोयरा । मायबाप तूं आह्मां ॥2॥
तुका ह्मणे धालें पोट । आतां कशाचा बोभाट । पाहाणें ते वाट । मागें पुढें राहिली ॥3॥
187
तुझिये संगति । जाली आमुची नििंश्चति ॥1॥
नाहीं देखिलें तें मिळे । भोग सुखाचे सोहळे ॥ध्रु.॥
घरीं ताकाचें सरोवर। येथें नवनीताचे पूर ॥2॥
तुका ह्मणे आतां । आह्मी न वजों दवडितां ॥3॥
188
कामें पीडिलों माया । बहु मारी नाहीं दया ॥1॥
तुझ्या राहिलों आधारें । जालें अवघें चि बरें ॥ध्रु.॥
तुझे लागलों संगती। आतां येतों काकुळती ॥2॥
तुका ह्मणे तुझ्या भिडा । कान्होबा हे गेली पीडा ॥3॥
टिपरी - अभंग 7 189
खेळ मांडियेला वाळवंटीं घाइप । नाचती वैष्णव भाइऩ रे। क्रोध अभिमान केला पावटणी । एक एका लागतील पायीं रे ॥1॥
नाचती आनंदकल्लोळीं । पवित्र गाणें नामावळी । किळकाळावरि घातलीसे कास । एक एकाहुनी बळी रे ॥ध्रु.॥
गोपीचंदनउटी तुळसीच्या माळा । हार मिरवती गळां । टाळ मृदंग घाइऩ पुष्पवरुषाव। अनुपम्य सुखसोंहळा रे ॥2॥
लुब्धलीं नादीं लागली समाधी । मूढ जन नर नारी लोकां । पंडित Yाानी योगी महानुभाव । एकचि सिद्धसाधकां रे ॥3॥
वर्णाभिमान विसरली याति । एकएकां लोटांगणीं जाती । निर्मळ चित्तें जालीं नवनीतें । पाषाणा पाझर सुटती रे ॥4॥
होतो जयजयकार गर्जत अंबर । मातले हे वैष्णव वीर रे । तुका ह्मणे सोपी केली पायवाट । उतरावया भवसागर रे ॥5॥
190
एके घाइप खेळतां न पडसी डाइप । दुचाऑयाने ठकसील भाइऩ रे ।
त्रिगुणांचे फेरी थोर कष्टी होसी । या चौघांसी तरी धरीं सोइऩ रे ॥1॥
खेळ खेळोनियां निराळा चि राही । सांडी या विषयाची घाइऩ रे ।
तेणें चि खेळें बसवंत होसी । ऐसें सत्य जाणें माझ्या भाइऩ रे ॥ध्रु.॥
सिंपियाचा पोर एक खेिळया नामा । तेणें विठ्ठल बसवंत केला रे । आपुल्या सवंगडिया सिकवूनि घाइप ।
तेणें सतंतर फड जागविला रे । एक घाइप खेळतां तो न चुके चि कोठें । तया संत जन मानवले रे ॥2॥
Yाानदेव मुHाबाइऩ वटेश्वर चांगा । सोपान आनंदें खेळती रे । कान्हो गोवारी त्यांनीं बसवंत केला
आपण भोंवतीं नाचती रे । सकिळकां मिळोनि एकी च घाइप । त्याच्या ब्रह्मादिक लागती पायीं रे ॥3॥
रामा बसवंत कबिर खेिळया । जोडा बरवा मिळाला रे । पांचा सवंगडियां एक चि घाइऩ
तेथें नाद बरवा उमटला रे । ब्रह्मादिक सुरवर मिळोनियां त्यांनीं । तो ही खेळ निवडिला रे ॥4॥
ब्राह्मणाचा पोर खेिळया एक भला तेणें जन खेळकर केला रे । जनादऩन बसवंत करूनियां ।
तेणें वैष्णवांचा मेळ मिळविला रे । एक चि घाइप खेळतां खेळतो । आपण चि बसवंत जाला रे ॥5॥
आणीक खेिळये होउनियां गेले । वर्णावया वाचा मज नाहीं रे । तुका ह्मणे गडे हो हुशारूनि खेळा ।
पुढिलांची धरूनियां सोइऩ रे । एक चि घाइप खेळतां जो चुकला । तो पडेल संसारडाइप रे ॥6॥
191
बाराही सोळा गडियांचा मेळा । सतरावा बसवंत खेिळया रे ।
जतिस पद राखों जेणें टिपरिया घाइप । अनुहातें वायें मांदळा रे ॥1॥
नाचत पंढरिये जाऊं रे खेिळया । विठ्ठल रखुमाइऩ पाहूं रे ॥ध्रु.॥
सा चहूं वेगळा अठराही निराळा । गाऊं वाजवूं एक चाळा रे ।
विसरती पक्षी चारा घेणें पाणी । तारुण्य देहभाव बाळा रे ॥2॥
आनंद तेथिचा मुकियासि वाचा । बहिरे ऐकती कानीं रे ।
आंधऑयांसि डोळे पांगळांसि पाय । तुका ह्मणे वृद्ध होती तारुण्यें रे ॥3॥
192
दोन्ही टिपरीं एक चि नाद । सगुण निर्गुण नाहीं भेद रे ।
कुसरी अंगें मोडितील परी । मेळविति एका छंदें रे ॥1॥
कांहीं च न वजे वांयां रे । खेिळया एक चि बसवंत अवघियां रे ।
सम विषम तेथें होऊं च नेदी । जाणऊनि आगिळया रे ॥ध्रु.॥
संत महंत सिद्ध खेळतील घाइप । ते च सांभाळी माझ्या भाइऩ रे ।
हात राखोन हाणिती टिप†या । टिपरें मिळोनि जाय त्याची सोइऩ रे ॥2॥
विताळाचें अवघें जाइऩल वांयां । काय ते शृंगारूनि काया रे ।
निवडूनि बाहेर काढिती निराळा । जो न मिळे संताचिया घाइऩ रे ॥3॥
प्रकाराचें काज नाहीं सोडीं लाज । निःशंक होउनियां खेळें रे।
नेणतीं नेणतीं च एकें पावलीं मान । विठ्ठल नामाचिया बळें रे ॥4॥
रोमांच गुढिया डोलविती अंगें । भावबळें खेळविती सोंगें रे।
तुका ह्मणे कंठ सद्गदित दाटे । या विठोबाच्या अंगसंगें रे ॥5॥
193
या रे गडे हो धरूं घाइऩ जाणतां ही नेणतां । नाम गाऊं टाळी वाहूं आपुलिया हिता ॥1॥
फावलें तें घ्यारे आतां प्रेमदाता पांडुरंग । आजि सोनियाचा दिवस सोनियाचा वोडवला रंग ॥ध्रु.॥
हिंडती रानोरान भुजंगांत कांटएावन । सुख तयांहून आह्मां गातां नाचतां रे ॥2॥
तुका ह्मणे ब्रह्मादिकां सांवळें दुर्लभ सुखा । आजि येथें आलें फुका नाम मुखा कीर्तनीं ॥3॥
194
भीमातीरीं एक वसलें नगर । त्याचें नांव पंढरपुर रे ।
तेथील मोकासी चार भुजा त्यासी । बाइला सोळा हजार रे ॥1॥
नाचत जाऊं त्याच्या गांवा रे खेिळया । सुख देइऩल विसावा रे ।
पुढें गेले ते निधाइऩ जाले । वाणितील त्याची सीमा रे ॥ध्रु.॥
बिळयां आगळा पाळी लोकपाळां । रीघ नाहीं किळकाळा रे ।
पुंडलीक पाटील केली कुळवाडी । तो जाला भवदुःखा वेगळा रे ॥2॥
संतसज्जनीं मांडिलीं दुकाने । जया जें पाहिजे तें आहे रे ।
भुिHमुिH फुका च साठीं । कोणी तयाकडे न पाहे रे ॥3॥
दोन्ही च हाट भरले घनदाट । अपार मिळाले वारकरी रे ।
न वजों ह्मणती आह्मी वैकुंठा । जिहीं देखिली पंढरी रे ॥4॥
बहुत दिस होती मज आस। आजि घडलें सायासीं रे ।
तुका ह्मणे होय तुमचेनी पुण्यें । भेटी तया पायांसी रे ॥5॥
195
पंढरी चोहटा मांडियेला खेळ । वैष्णव मिळोनि सकळ रे ।
टाळ टिपरी मांदळे एक नाद रे । जाला बसवंत देवकीचा बाळ रे ॥1॥
चला तें कवतुक भाइऩ रे । पाहों डोळां कामीं गुंतलेति काइऩ रे ।
भाग्यवंत कोणी गेले सांगाति । ऐसें सुख त्रिभुवनीं नाहीं रे ॥ध्रु.॥
आनंदाचे वाद सुखाचे संवाद । एक एका दाखविती छंद रे।
साही अठरा चारी घालुनियां घाइप । नाचती फेरी टाळशुद्ध रे ॥2॥
भHाचीं भूषणें मुद्रा आभरणें । शोभती चंदनाच्या उटएा रे ।
सत्व सुंदर कास घालूनि कुसरी । गर्जती नाम बोभाटीं रे ॥3॥
हरि हर ब्रह्मा तीर्थासहित भीमा । देव कोटी तेहतीस रे ।
वििस्मत होऊनि ठाकले सकळ जन । अमरावती केली ओस रे ॥4॥
वाणितील थोरी वैकुंठिचीं परी । न पवे पंढरीची सरी रे ।
तुकयाचा दास ह्मणे नका आळस करूं । सांगतों नरनारींस रे ॥5॥ ॥7॥
196
ब्रह्मादिकां न कळे खोळ । ते हे आकळ धरिली ॥1॥
मोहरी पांवा वाहे काठी । धांवे पाठीं गाइऩचे ॥ध्रु.॥
उिच्छष्ट न लभे देवा । तें हें सदैवां गोवऑयां ॥2॥
तुका ह्मणे जोड जाली । ते हे माउली आमुची ॥3॥
197
कान्होबा तूं आलगट । नाहीं लाज बहु धीट । पाहिलें वाइऩट । बोलोनियां खोटें ॥1॥
परि तूं न संडिसी खोडी । करिसी केली घडीघडी । पाडिसी रोकडी । तुटी माये आह्मांसी ॥ध्रु.॥
तूं ठायींचा गोवळ । अविचारी अनर्गळ । चोरटा शिंदळ । ऐसा पिटूं डांगोरा ॥2॥
जरी तुझी आइऩ । आह्मी घालूं सर्वा ठायीं । तुका ह्मणे तें ही । तुज वाटे भूषण ॥3॥
198
भोजनाच्या काळीं । कान्हो मांडियेली आळी । काला करी वनमाळी अन्न एकवटा ।
देइप निवडुनी । माते ह्मणतो जननी। हात पिटूनि मेदिनी । वरि अंग घाली ॥1॥
कैसा आळ घेसी । नव्हे तें चि करविसी । घेइप दुसरें तयेसी । वारी ह्मणे नको ॥ध्रु.॥
आतां काय करूं । नये यासि हाणूं मारूं । नव्हे बुझावितां िस्थरू कांहीं करिना हा ।
तोंचिं केलें एके ठायीं । आतां निवडूनि खाइप । आह्मा जाचितोसि काइऩ । हरिसि ह्मणे माता ॥2॥
त्याचें तयाकुन । करवितां तुटे भान । तंव जालें समाधान उठोनियां बैसे।
माते बरें जाणविलें। अंग चोरूनि आपुलें । तोडियलें एका बोलें । कैसें सुखदुःख ॥3॥
ताट पालवें झाकिलें होतें तैसें तेथें केलें । भिन्नाभिन्न निवडिलें । अन्नें वेगळालीं ।
वििस्मत जननी । भाव देखोनियां मनीं । ह्मणे नाहीं ऐसा कोणी । तुज सारिखा रे ॥4॥
हरुषली माये । सुख अंगीं न समाये । कवळूनि बाहे । देती आलिंगन। आनंद भोजनीं ।
तेथें फिटलीसे धणी । तुका ह्मणे कोणी। सांडा शेष मज ॥5॥
199
चला वळूं गाइऩ । बैसों जेऊं एके ठायीं ॥1॥
बहु केली वणवण । पायपिटी जाला सिण ॥ध्रु.॥
खांदीं भार पोटीं भुक । काय खेळायाचें सुख ॥2॥
तुका ह्मणे धांवे । मग अवघें बरवें ॥3॥
200
नेणों वेळा काळ । धालों तुझ्यानें सकळ ॥1॥
नाहीं नाहीं रे कान्होबा भय आह्मापाशीं । वळूनि पुरविसी गाइऩ पोटा खावया ॥ध्रु.॥
तुजपाशीं भये । हें तों बोलों परी नये ॥2॥
तुका ह्मणे बोल । आह्मा अनुभवें फोल ॥3॥
विटूदांडू - अभंग 1 201
माग विटूदांडू । आणीक कांही खेळ मांडूं ॥1॥
बहु अंगा आले डाव । िस्थर नाहीं कोठें पाव ॥ध्रु.॥
कोली हाणे टोला। झेली तेणें तो गोविला ॥2॥
एकमेकां हाका मारी । सेल जाळी एक धरी ॥3॥
राजी आलें नांव । फेरा न चुके चि धांव ॥4॥
पुढें एक पाटी । एक एकें दोघां आटी ॥5॥
एका सोस पोटीं । एक धांवे हात पिटी ॥6॥
तुका ह्मणे आतां । खेळ मोडावा परता ॥7॥
॥1॥
202
पाहातां गोवळी । खाय त्यांची उष्टावळी ॥1॥
करिती नामाचें चिंतन । गडी कान्होबाचें ध्यान ॥ध्रु.॥
आली द्यावी डाइऩ । धांवे वळत्या मागें गाइऩ ॥2॥
एके ठायीं काला । तुका ह्मणे भाविकाला ॥3॥
203
पैल आली आगी कान्हो काय रे करावें । न कळे तें कैसें आजि वांचों आह्मी जीवें ॥1॥
धांव रे हरी सांपडलों संधी । वोणव्याचे मधीं बुिद्ध कांहीं करावी ॥ध्रु.॥
अवचितां जाळ येतां देखियेला वरी । परतोनि पाहतां आधीं होतों पाठमोरी ॥2॥
सभोंवता फेर रीग न पुरे पळतां । तुका ह्मणे जाणसी तें करावें अनंता ॥3॥
204
भिऊं नका बोले झाकुनियां राहा डोळे । चालवील देव धाक नाहीं येणें वेळे ॥1॥
बाप रे हा देवांचा ही देव कळों । नेदी माव काय करी करवी ते ॥ध्रु.॥
पसरूनि मुख विश्वरूप खाय जाळ। सारूनियां संधी अवघे पाहाती गोपाळ ॥2॥
तुका ह्मणे आह्मी मागें भ्यालों वांयांविण । कळों आलें आतां या सांगातें नाहीं शिण ॥3॥
205
नेणती तयांसि साच भाव दावी हरी । लाज नाहीं नाचे पांवा वाजवी मोहरी ॥1॥
चला रे याच्या पायां लागों आतां । राखिलें जळतां महा आगीपासूनि ॥ध्रु.॥
कैसी रे कान्होबा एवढी गििळयेली आगी । न देखों पोळला तुज तोंडीं कोठें अंगी ॥2॥
तुका ह्मणे तुह्मी कां रे करितां नवल । आमची सिदोरी खातो त्याचें आलें बळ ॥3॥
206
त्यांनीं धणीवरी संग केला हरीसवें । देऊनि आपुलें तो चि देइऩल तें खावें ॥1॥
न ठेवी आभार प्रेमाचा भुकेला । बहु दिवस संग हा चि निर्धार त्याला ॥ध्रु.॥
कान्होबा तू जेवीं घासोघासीं ह्मणती। आरुष गोपाळें त्यांची बहु देवा प्रीती ॥2॥
तुका ह्मणे आतां जाऊं आपुलिया घरा । तोय वांचविलें ऐसें सांगों रे दातारा ॥3॥
207
घ्या रे भोंकरें भाकरी । दहींभाताची सिदोरी । ताक सांडीं दुरी । असेल तें तयापें ॥1॥
येथें द्यावें तैसें घ्यावे । थोडें परी निरें व्हावें । सांगतों हे ठावें । असों द्या रे सकळां ॥ध्रु.॥
माझें आहे तैसें पाहे । नाहीं तरी घरा जाये । चोरोनियां माये । नवनीत आणावें ॥2॥
तुका ह्मणे घरीं । माझें कोणी नाहीं हरी । नका करूं दुरी । मज पायां वेगळें ॥3॥
208
काल्याचिये आसे । देव जळीं जाले मासे । पुसोनियां हांसे टिरीसांगातें हात ॥1॥
लाजे त्यासि वांटा नाहीं । जाणे अंतरीचें तें ही । दीन होतां कांहीं । होऊं नेदी वेगळें ॥ध्रु.॥
उपाय अपाय यापुढें । खोटे निवडितां कुडे । जोडुनियां पुढें । हात उभे नुपेक्षी ॥2॥
तें घ्या रे सावकाशें । जया फावेल तो तैसें । तुका ह्मणे रसें । प्रेमाचिया आनंदें ॥3॥
209
गोपाळ ह्मणती कान्होबा या रे कांहीं मागों । आपुलाले आह्मी जीवीची तया आवडी सांगों ।
एक ह्मणती उगे रे उगे मागें चि लागों । निजों नका कोणी घरीं रे आजि अवघे चि जागों ॥1॥
जाणोनि नेणता हरि रे मध्यें उगाचि बैसे । नाइकोनि बोल अइके कोण कोणाचे कैसे ।
एक एकाच्या संवादा जाणे न मिळे ची ऐसें। पोटीचें होटा आणवी देतो तयांसि तैसें ॥ध्रु.॥
एक ह्मणति बहु रे आह्मी पीडिलों माया । नेदी दहींभातसिदोरी ताक घालिती पिया ।
तापलों विळतां गोधनें नाहीं जीवन छाया । आतां मागों पोटभरी रे याच्या लागोनि पायां ॥2॥
एक ह्मणति तुमचें अरे पोट तें किती। मागों गाइऩ ह्मैसी घोडे रे धन संपित्त हित्त ।
देव गडी कान्हो आमुचा आह्मां काय हातिं । कन्याकुमरें दासी रे बाजावरी सुपती ॥3॥
एक ह्मणती बेटे हो कोण करी जतन । गाढव तैसें चि घोडें रे कोण तयाचा मान ।
लागे भवरोग वाहतां खांदीं चवघे जण । हातीं काठएा डोया बोडक्या हिंडों मोकळे राण ॥4॥
एक ह्मणती रानीं रे बहु सावजें फार । फाडफाडूं खाती डोळे रे पाय नेतील कर ।
राखोनि राखे आपणा ऐसा कइचा शूर । बैसोनि राहों घरीं रे कोण करी हे चार ॥5॥
घरीं बैसलिया बहुतें बहु सांगती काम । रिकामें कोणासि नावडे ऐसें आह्मासि ठावें ।
चौघांमध्यें बरें दिसेसें तेथें नेमक व्हावें। लपोनि सहज खेळतां भलें गडियासवें ॥6॥
एक ह्मणती गडी ते भले मिळती मता । केली तयावरी चाली रे बरी आपुली सत्ता ।
नसावे ते तेथें तैसे रे खेळ हाणिती लाता । रडी एकाएकीं गेलिया गोंधळ उडती लाता ॥7॥
एक ह्मणती खेळतां उगीं राहतीं पोरें । ऐसें काय घडों शके रे कोणी लहान थोरें ।
अवघीं येती रागा रे एका ह्मणतां बरें । संगें वाढे कलह हरावा एकाएकीं च खरें ॥8॥
एक ह्मणती एकला रे तूं जासील कोठें । सांडी मांडी हें वाउगें तुझे बोल चि खोटे ।
ठायीं राहा उगे ठायीं च कां रे सिणसी वाटे । अवघियांची सिदोरी तुझे भरली मोटे ॥9॥
तुका ह्मणे काय काहण्या अरे सांगाल गोष्टी । चाटावे तुमचे बोल रे भुका लागल्या पोटीं ।
जागा करूं या रे कान्होबा मागों कवळ ताटीं । धाले गडी तुका ढेकर देतो विठ्ठल कंठीं ॥10॥
210
आजि ओस अमरावती । काला पाहावया येती । देव विसरती । देहभाव आपुला ॥1॥
आनंद न समाये मेदिनी । चारा विसरल्या पाणी । तटस्थ त्या ध्यानीं । गाइऩ जाल्या श्वापदें ॥ध्रु.॥
जें या देवांचें दैवत । उभें आहे या रंगांत । गोपाळांसहित । क्रीडा करी कान्होबा ॥2॥
211
चला बाइऩ पांडुरंग पाहूं वाळवंटीं । मांडियेला काला भोंवती गोपाळांची दाटी ॥1॥
आनंदें कवळ देती एकामुखीं एक । न ह्मणती सान थोर अवघीं सकिळक ॥ध्रु.॥
हमामा हुंबरी पांवा वाजविती मोहरी । घेतलासे फेर माजी घालुनियां हरी ॥2॥
लुब्धल्या नारी नर अवघ्या पशुयाती । विसरलीं देहभाव शंका नाहीं चित्तीं ॥3॥
पुष्पाचा वरुषाव जाली आरतियांची दाटी । तुळसी गुंफोनियां माळा घालितील कंठीं ॥4॥
यादवांचा राणा गोपीमनोहर कान्हा । तुका ह्मणे सुख वाटे देखोनियां मना ॥5॥
212
माझे गडी कोण कोण । निवडा भिन्न यांतुनी ॥1॥
आपआपणामध्यें मिळों । एक खेळों एकाशीं ॥ध्रु.॥
घाबरियांच्या मोडा काडएा । धाडा भाडएां वळतियां ॥2॥
तुका ह्मणे देवापाशीं। विटाळशी नसावी ॥3॥
213
हे चि अनुवाद सदा सर्वकाळ । करुनियां गोपाळकाला सेवूं ॥1॥
वोरसलें कामधेनूचें दुभतें । संपूर्ण आइतें गगनभरी ॥ध्रु.॥
संत सनकादिक गोमटएा परवडी । विभाग आवडी इच्छेचिये ॥2॥
तुका ह्मणे मधीं घालूं नारायण । मग नव्हे सीण कोणा खेळें ॥3॥
214
अधिकाचा मज कांटाळा । तुह्मां गोपाळां संगति ॥1॥
काय नाहीं तुह्मापाशीं । सकळांविशीं संपन्न ॥ध्रु.॥
उद्योगाचा नेघें भार। लागल्या सार पुरतें ॥2॥
तुका ह्मणे अधीर जिणें । नारायणें न करावें ॥3॥
215
जालों आतां एके ठायीं । न वंचूं कांहीं एकमेकां ॥1॥
सरलों हेंगे देउनि मोट । कटकट काशाची ॥ध्रु.॥
सोडोनियां गांठीं पाहें । काय आहे त्यांत तें ॥2॥
तुका ह्मणे जालों निराळा । आतां गोपाळा देऊं बोभा ॥3॥
216
या रे करूं गाइऩ । जमा निजलेती काइऩ । बोभाटानें आइऩ । घरा गेल्या मारील ॥1॥
घाला घाला रे फुकारे । ज्याची तेणें चि मोहरे । एवढें चि पुरे । केलियानें सावध ॥ध्रु.॥
नेणोनियां खेळा। समय समयाच्या वेळा । दुिश्चताजवळा । मिळालेति दुिश्चत ॥2॥
तुका ह्मणे शीक । न धरितां लागे भीक । धरा सकळीक । मनेरी धांवा वळतियां ॥3॥
217
वोळलीचा दोहूं पान्हा । मज कान्हा सांगितला ॥1॥
घ्या जि हेंगे क्षीर हातीं । निगुतीनें वाढावें ॥ध्रु.॥
सांगितलें केलें काम। नव्हे धर्म सत्याचा ॥2॥
तुका ह्मणे नवें जुनें । ऐसें कोणें सोसावें॥3॥
218
येइल तें घेइन भागा । नव्हे जोगा दुसरिया ॥1॥
आवडी ते तुह्मी जाणा । बहु गुणांसारिखी ॥ध्रु.॥
मज घेती डांगवरी। सवें हरि नसलिया ॥2॥
तुका ह्मणे राबवा देवा । करीन सेवा सांगितली ॥3॥
219
अंतरली कुटी मेटी । भय धरूनियां पोटीं । ह्मणतां जगजेठी । धांवें करुणाउत्तरीं ॥1॥
बाप बिळया शिरोमणी । उताविळ या वचनीं । पडलिया कानीं । धांवा न करी आळस ॥ध्रु.॥
बळ दुनी शरणागता । स्वामी वाहों नेदी चिंता । आइतें चि दाता । पंगतीस बैसवी ॥2॥
वाहे खांदीं पाववी घरा । त्याच्या करी येरझारा। बोबडएा उत्तरा । स्वामी तुकया मानवे ॥3॥
220
धन्य तें गोधन कांबळी कािष्ठका । मोहरी पांवा निका ब्रीद वांकी ॥1॥
धन्य तें गोकुळ धन्य ते गोपाळ । नर नारी सकळ धन्य जाल्या ॥ध्रु.॥
धन्य देवकी जसवंती दोहींचें । वसुदेवनंदाचें भाग्य जालें ॥2॥
धन्य त्या गोपिका सोळा सहस्र बाळा । यादवां सकळां धन्य जालें ॥3॥
धन्य ह्मणे तुका जन्मा तीं चि आलीं । हरिरंगीं रंगलीं सर्वभावें ॥4॥
221
गौळणी बांधिती धारणासि गळा । खेळे त्या गोपाळांमाजी ब्रह्म ॥1॥
धांवोनियां मागे यशोदे भोजन । हिंडे रानोरान गाइऩपाठीं ॥ध्रु.॥
तुका ह्मणे सर्व कळा ज्याचे अंगीं । भोळेपणालागीं भीक मागे ॥2॥
222
देखिलासि माती खातां । दावियानें बांधी माता ॥1॥
जाळी घेउनि कांबळी काठी । गाइऩ वळी वेणु पाठीं ॥ध्रु.॥
मोठें भावार्थाचें बळ । देव जाला त्याचें बाळ ॥2॥
तुका ह्मणे भHासाठीं। देव धांवे पाठोवाटीं ॥3॥
223
हा गे माझे हातीं । पाहा कवळ सांगाती ॥1॥
देवें दिला खातों भाग । कराल तर करा लाग ॥ध्रु.॥
धालें ऐसें पोट । वरी करूनियां बोट ॥2॥
तुका ह्मणे घरीं । मग कैं जी या परी ॥3॥
224
अवघें अवघीकडे । दिलें पाहे मजकडे । अशा सवंगडे। सहित थोरी लागली ॥1॥
कां रे धरिला अबोला । माझा वांटा देइप मला । सिदोरीचा केला । झाडा आतां निवडे ना ॥ध्रु.॥
भूक लागली अनंता । कां रे नेणसी जाणतां । भागलों विळतां । गाइऩ सैरा ओढाळा ॥2॥
तुका करुणा भाकी । हरि पाहे गोळा टाकी । घेता जाला सुखी। भीतरी वांटी आणीकां ॥3॥
225
आह्मी गोवळीं रानटें । नव्हों जनांतील धीटें ॥1॥
सिदोरीचा करूं काला । एक वांटितों एकाला ॥ध्रु.॥
खेळों आपआपणांशीं। आमचीं तीं आह्मांपाशीं ॥2॥
मिळालों नेणते । तुका कान्होबा भोंवते ॥3॥
226
अवघियां दिला गोर । मजकरे पाहीना ॥1॥
काुंफ्दे गोपाळ डोळे चोळी । ढुंगा थापली हाणे तोंडा ॥ध्रु.॥
आवडती थोर मोटे । मी रे पोरटें दैन्यवाणे ॥2॥
तुका ह्मणे जाणों भाव । जीविंचा देव बुझावी ॥3॥
मृदंग पाटएा - अभंग
227
मागें पुढें पाहें सांभाळूनि दोनी ठाय । चुकावूनि जाय गडी राखे गडियांसि ॥1॥
मुरडे दंडा दोहीं तोंडें गडियां सावध करी । भेटतियासंगे तया हाल तुजवरी ॥ध्रु.॥
गडियां गडी वांटुनि देइप । ज्याचा सोडी ते चि ठायीं ॥2॥
अगऑया बळें करील काय। तुज देणें लागे डोय ॥3॥
नवां घरीं पाउला करीं । सांपडे तो तेथें धरीं ॥4॥
जिंकोनि डाव करीं । टाहो सत्ता आणिकांवरी ॥5॥
सांपडोनि डाइप बहु । काळ गुंतलासी ॥6॥
बिळया गडी फळी । फोडी न धरितां त्यांसी ॥7॥
चुकांडी जो खाय मिळोनि अंगीं जाय। गुंतलासी काय तुका ह्मणे अझूनी ॥8॥
228
पाहा रे तमासा तुमचा येथें नव्हे लाग । देइऩन तो भाग आलियाचा बाहेरी ॥1॥
जागा रे गोपाळ नो ठायीं ठायीं जागा । चाहुलीनें भागा दूर मजपासूनि ॥ध्रु.॥
न रिघतां ठाव आह्मा ठावा पाळतियां । भयाभीत वांयां तेथें काय चांचपा ॥2॥
तुका ह्मणे हातां चडे जीवाचिये साटीं । मिटक्या देतां गोड मग लागतें शेवटीं ॥3॥
229
डाइऩ घालुनियां पोरें । त्यांचीं गुरें चुकवीलीं ॥1॥
खेळ खेळतां फोडिल्या डोया । आपण होय निराळा ॥ध्रु.॥
मारिती माया घेती जीव । नाहीं कीव अन्यायें ॥2॥
तुका कान्होबा मागें । तया अंगें कळों आलें ॥3॥
230
आतां हें चि जेऊं हें चि जेऊं । सवें घेऊं सिदोरी ॥1॥
हरिनामाचा खिचडा केला । प्रेमें मोहिला साधनें ॥ध्रु.॥
चवीं चवीं घेऊं घास । ब्रह्मरस आवडी ॥2॥
तुका ह्मणे गोड लागे । तों तों मागे रसना ॥3॥
231
अवघें चि गोड जालें । मागीलये भरी आलें ॥1॥
साहए जाला पांडुरंग । दिला अभ्यंतरीं संग ॥ध्रु.॥
थडिये पावतां तो वाव । मागें वाहावतां ठाव ॥2॥
तुका ह्मणे गेलें । स्वप्नींचें जागें जालें ॥3॥
232
तुजसवें येतों हरी । आह्मां लाज नाहीं तरी । उचलिला गिरी । चांग तइप वांचलों ॥1॥
मोडा आतां खेळ । गाइऩ गेल्या जाला वेळ । फांकल्या ओढाळ । नाहीं तो चि आवरा ॥ध्रु.॥
चांग दैवें यमुनेसी वांचलों बुडतां । निलाजिरीं आह्मी नाहीं भय धाक या अनंता ॥2॥
खातों आगी माती । आतां पुरे हा सांगाती । भोंवतां भोंवेल। आह्मां वाटतें हें चित्तीं ॥3॥
तुका ह्मणे उरी नाहीं तुजसवें। शाहाणे या भावें दुरी छंद भोिळयां सवें ॥4॥
233
नको आह्मांसवें गोपाळा । येऊं ओढाळा तुझ्या गाइऩ ॥1॥
कोण धांवें त्यांच्या लागें । मागें मागें येरझारी ॥ध्रु.॥
न बैसती एके ठायीं । धांवती दाही दाहा वाटां ॥2॥
तुका ह्मणे तू राख मनेरी। मग त्या येरी आह्मी जाणों ॥3॥
234
मागायास गेलों सिदोरी । तुझ्या मायाघरीं गांजियेलों ॥1॥
तुजविणें ते नेदी कोणा । सांगतां खुणा जिवें गेलों ॥ध्रु.॥
वांयांविण केली येरझार । आतां पुरे घर तुझी माया ॥2॥
तुका ह्मणे तूं आह्मां वेगळा । राहें गोपाळा ह्मणउनी ॥3॥
235
काकुलती येतो हरी । क्षणभरी निवडितां ॥1॥
तुमची मज लागली सवे । ठायींचे नवे नव्हों गडी ॥ध्रु.॥
आणीक बोलाविती फार । बहु थोर नावडती ॥2॥
भाविकें त्यांची आवडी मोठी । तुका ह्मणे मिठी घाली जिवें ॥3॥
236
वरता वेंघोनि घातली उडी । कळंबाबुडीं यमुनेसी ॥1॥
हरि बुडाला बोंब घाला । घरचीं त्यांला ठावा नाहीं ॥ध्रु.॥
भवनदीचा न कळे पार । कािळया माजी थोर विखार ॥2॥
तुका ह्मणे काय वाउग्या हाका । हातींचा गमावुनियां थिंका ॥3॥
237
अवघीं मिळोनि कोल्हाळ केला । आतां होता ह्मणती गेला ॥1॥
आपलिया रडती भावें । जयासवें जयापरी ॥ध्रु.॥
चुकलों आह्मी खेळतां खेळ । गेला गोपाळ हातींचा ॥2॥
तुका ह्मणे धांवती थडी । न घली उडी आंत कोणी ॥3॥
238
भ्यालीं जिवा चुकलीं देवा । नाहीं ठावा जवळीं तो ॥1॥
आहाकटा करिती हाय । हात डोकें पिटिती पाय ॥ध्रु.॥
जवळी होतां न कळे आह्मां । गेल्या सीमा नाहीं दुःखा ॥2॥
तुका ह्मणे हा लाघवी मोटा । पाहे खोटा खरा भाव ॥3॥
239
कािळया नाथूनि आला वरी । पैल हरी दाखविती ॥1॥
दुसरिया भावें न कळे कोणा । होय नव्हेसा संदेह मना ॥ध्रु.॥
रूपा भिन्न पालट जाला । गोरें सांवळेंसा पैं देखिला ॥2॥
आश्वासीत आला करें । तुका खरें ह्मणे देव ॥3॥
240
हरि गोपाळांसवें सकळां । भेटे गऑया गळा मेळवूनी ॥1॥
भाविकें त्यांची आवडी मोठी । सांगे गोष्टी जीविंचिया ॥ध्रु.॥
योगियांच्या ध्याना जो नये । भाकरी त्यांच्या मागोनि खाये ॥2॥
तुका ह्मणे असे शाहाणियां दुरी । बोबडियां दास कामारी ॥3॥
241
धांव कान्होबा गेल्या गाइऩ । न ह्मणे मी कोण ही काइऩ ॥1॥
आपुलियांचें वचन देवा । गोड सेवा करीतसे ॥ध्रु.॥
मागतां आधीं द्यावा डाव । बिळया मी तो नाहीं भाव ॥2॥
तुका ह्मणे ऐशा सवें । अनुसरावें जीवेंभावें ॥3॥
242
धाकुटएाचे मुखीं घांस घाली माता । वरी करी सत्ता शाहाणियां ॥1॥
ऐसें जाणपणें पडिलें अंतर । वाढे तों तों थोर अंतराय ॥ध्रु.॥
दोन्ही उभयतां आपण चि व्याली । आवडीची चाली भिन्न भिन्न ॥2॥
तुका ह्मणे अंगापासूनि निराळें । निवडिलें बळें रडतें स्तनीं ॥3॥
243
देवाचे ह्मणोनि देवीं अनादर । हें मोठें आश्चर्य वाटतसे ॥1॥
आतां येरा जना ह्मणावें तें काइऩ । जया भार डोइऩ संसाराचा ॥ध्रु.॥
त्यजुनी संसार अभिमान सांटा । जुलूम हा मोटा दिसतसे ॥2॥
तुका ह्मणे अळस करूनियां साहे । बळें कैसे पाहें वांयां जाती ॥3॥
244
उपदेश तो भलत्या हातीं । जाला चित्तीं धरावा ॥1॥
नये जाऊं पात्रावरी । कवटी सारी नारळें ॥ध्रु.॥
स्त्री पुत्र बंदीजन । नारायण स्मरविती ॥2॥
तुका ह्मणे रत्नसार । परि उपकार चिंधीचे ॥3॥
245
संतांचे गुण दोष आणितां या मना । केलिया उगाणा सुकृताचा ॥1॥
पिळोनियां पाहे पुष्पाचा परिमळ । चिरोनि केळी केळ गाढव तो ॥ध्रु.॥
तुका ह्मणे गंगे अग्नीसि विटाळ । लावी तो चांडाळ दुःख पावे ॥2॥
246
चुंबळीचा करी चुंबळीशीं संग । अंगीं वसे रंग क्रियाहीन ॥1॥
बीजा ऐसें फळ दावी परिपाकीं । परिमळ लौकिकीं जाती ऐसा ॥ध्रु.॥
माकडाच्या गळां रत्न कुळांगना । सांडूनियां सुना बिदी धुंडी ॥2॥
तुका ह्मणे ऐसा व्याली ते गाढवी । फजिती ते व्हावी आहे पुढें ॥3॥
247
सांपडला संदीं । मग बिळया पडे फंदीं ॥1॥
ऐसी कोणी वाहे वेळ । हातीं काळाच्या सकळ ॥ध्रु.॥
दाता मागे दान । जाय याचका शरण ॥2॥
तुका ह्मणे नेणां । काय सांगों नारायणा ॥3॥
248
सर्प विंचू दिसे । धन अभाग्या कोळसे ॥1॥
आला डोऑयांसि कवळ । तेणें मळलें उजळ ॥ध्रु.॥
अंगाचे भोंवडी । भोय झाड फिरती धोंडी ॥2॥
तुका ह्मणे नाड । पाप ठाके हिता आड ॥3॥
249
न देखोन कांहीं । म्या पाहिलें सकळ ही ॥1॥
जालों अवघियांपरी । मी हें माझें ठेलें दुरी ॥ध्रु.॥
न घेतां घेतलें । हातें पायें उसंतिलें ॥2॥
खादलें न खातां । रसना रस जाली घेतां ॥3॥
न बोलोनि बोलें । केलें प्रगट झांकिलें ॥4॥
नाइकिलें कानीं। तुका ह्मणे आलें मनीं ॥5॥
ब्रह्मचारी फिर्याद गेला - अभंग 2
250
काखे कडासन आड पडे । खडबड खडबडे हुसकलें ॥1॥
दादकरा दादकरा । फजितखोरा लाज नाहीं ॥ध्रु.॥
अवघा जाला राम राम । कोणी कर्म आचरे ना ॥2॥
हरिदासांच्या पडती पायां । ह्मणती तयां नागवावें ॥3॥
दोहीं ठायीं फजीत जालें । पारणें केलें अवकळा ॥4॥
तुका ह्मणे नाश केला । विटंबिला वेश जिहीं ॥5॥
